The Deschooling Convivium

[…] Ο εκπαιδευτής βασίζεται στη δημιουργία δεδομένων συνθηκών που επιτρέπουν στο μαθητή να αναπτύξει πρότυπες αντιδράσεις. Ο εκπαιδευτής καθοδηγητής ή παιδαγωγός αποβλέπει στο να ενθαρρύνει μια αμοιβαία σχέση που προάγει τη μάθηση. Συνδυάζει ανθρώπους που ξεκινούν με προσωπικά, άλυτα ερωτήματα. Ενθαρρύνει στην καλύτερη περίπτωση το μαθητή να διατυπώσει την αμηχανία του, αφού μόνον μια ξεκάθαρη διατύπωση μπορεί να του επιτρέψει να αποκαταστασήσει μια αντιστοιχία με κάποιον που ωθείται την ίδια στιγμή, με την ίδια έννοια, προς την έρευνα του ίδιου προβλήματος.

Η δημιουργία της αντιστοιχίας αυτής για εκπαιδευτικούς σκοπούς φαίνεται κατ’ αρχήν πιο δύσκολη παρά η εξεύρεση εκπαιδευτών και παικτών για ένα αγώνισμα. Ένας λόγος είναι ο βαθύς φόβος που μας έχει εμφυτέψει το σχολείο, ένας φόβος που μας κάνει επικριτικούς. Η μη εξουσιοδοτημένη συναλλαγή ειδικοτήτων – ακόμη και ανεπιθύμητων ειδικοτήτων – είναι λιγότερο απρόβλεπτη και επομένως φαίνεται λιγότερο επικίνδυνη από την απεριόριστη δυνατότητα επαφής μεταξύ ανθρώπων που συμμερίζονται ένα πρόβλημα που, τη στιγμή εκείνη, είναι γι’ αυτούς σημαντικό από κοινωνική, εγκεφαλική και συναισθηματική άποψη.

Ο Βραζιλιάνος καθηγητής Πάουλο Φρέιρε, το γνωρίζει αυτό από προσωπική εμπειρία. Ανακάλυψε ότι κάθε ενήλικος μπορεί να μάθει να διαβάζει μέσα σε σαράντα ώρες αν οι πρώτες λέξεις που μαθαίνει να αποκρυπτογραφεί είναι φορτισμένες με πολιτικό περιεχόμενο. Ο Φρέιρε έχει με τέτοιο τρόπο εκπαιδεύσει τους συνεργάτες του, ώστε να εντοπίζουν λέξεις που δηλώνουν σημαντικά τρέχοντα θέματα όπως π.χ. στην περίπτωση των χωριών, το άνοιγμα ενός πηγαδιού ή ο ανατοκισμός των χρεών που οφείλουν στους γαιοκτήμονες. Το βράδυ οι χωρικοί μαζεύονται για να συναντήσουν αυτές τις λέξεις-κλειδιά. Αρχίζουν ν’ αντιλαμβάνονται ότι κάθε λέξη παραμένει γραμμένη στον πίνακα ακόμη και μετά την εκστόμισή της. Τα γράμματα συνεχίζουν να απελευθερώνουν την πραγματικότητα και να την καθιστούν ευκολοχείριστη. Έχω πολύ συχνά γίνει μάρτυρας του πόσο οι συνομιλητές αυτοί πλαταίνουν την κοινωνική τους επίγνωση και του πόσο ωθούνται στην πολιτική δράση μόλις μάθουν ανάγνωση. Φαίνονται σα να αδράχνουν την πραγματικότητα μόλις μάθουν να γράφουν.

Θυμάμαι τον άνθρωπο εκείνο που παραπονιόταν για το βάρος των μολυβιών. Του ήταν δύσκολο να τα χειρισθεί, γιατί δεν ζύγιζαν όσο ένα φτυάρι. Θυμάμαι επίσης κάποιον άλλο που πηγαίνοντας για τη δουλειά σταμάτησε και έγραψε πάνω στο χώμα τη λέξη που είχαν συζητήσει: «agua» (νερό). Από το 1962 ο φίλος μου Φρέιρε πηγαίνει από εξορία σε εξορία, κυρίως επειδή αρνείται να διεξάγει τα μαθήματά του γύρω από λέξεις που έχουν προεπιλεγεί από εγκεκριμένους εκπαιδευτικούς αντί για λέξεις οι ίδιοι οι συνομιλητές φέρνουν για συζήτηση.

[…] Η δημιουργική, ερευνητική μάθηση απαιτεί ομότιμους που την ίδια στιγμή αντιμετωπίζουν τα ίδια προβλήματα και τις ίδιες συνθήκες.

Πηγή: Ivan Illich (1976:32-33) ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΧΩΡΙΣ ΣΧΟΛΕΙΑ, Εκδόσεις Νεφέλη, Αθήνα.