οι γριές & τα δέντρα (ή τα δέντρα & οι γριές)

Ο Κήπος – Εργαστήρι για την Αυτογνωσία & το Ευ Ζην εστιάζει στη (θεραπευτική) σύνδεση ανθρώπων και φύσης, συχνά με συνδετικό κρίκο την αφήγηση, αλλά και τις κοινωνικές δράσεις.

Με αφορμή την επικαιρότητα, διαβάζουμε σε πρόσφατη δημοσίευσή του:

Τα δέντρα μας χαρίζουν τη σκιά τους. Ορισμένα μας χαρίζουν τους καρπούς και τα φύλλα τους, τις θεραπευτικές τους ιδιότητες, συχνά την ίδια την ύπαρξή τους – όταν μας ζεσταίνουν ή μας παρέχουν την πρώτη ύλη για τα έπιπλα και τη δόμηση των σπιτιών μας.

Μόνον αυτό;

Τα δέντρα μας χαρίζουν τον ίσκιο τους, μεταφέρουν το νερό από το εδώ στο εκεί μέσω των ριζών τους, προσκαλούν την ίδια τη βροχή. Κοντολογής, δεν υπάρχει ζωή δίχως τα δέντρα.

“Μόνον” αυτό;

Τα δέντρα κυριαρχούν σε αφηγήσεις και μύθους, συχνά μονοπωλούν αναμνήσεις της παιδικής μας (αλλά και ύστερης) ηλικίας, ζουν στα όνειρά μας και επιτρέπουν στην καρδιά και το νου ν’ αναπαυθούν. Τα δέντρα, λέει, κατοικούνται από τις Δρυάδες. Πολλοί τις φαντάζονται ως νύμφες έμπλεες νεότητας, δροσιάς και χάρης. Εγώ πάλι τις φαντάζομαι συχνά ως γριές – πλήρεις σοφίας κι αποφασιστικότητας, σαν τις γιαγιάδες των δύο φετινών φωτογραφιών από την Τουρκία και την Παλαιστίνη. Είναι χοντρές ή λεπτές, κοντές ή ψηλές, σχεδόν πάντοτε ζαρωμένες σαν τις σταφίδες. Πολλοί – συχνά ίσως και οι δικοί τους – τις προσπερνούν ως μωρές, ανάξιες λόγου, απομεινάρια ενός παρελθόντος που δεν τους αφορά. Γνωρίζουν όμως καλά οι γριές αυτές πως ν’ αγκαλιάζουν τα δέντρα: όπως οφείλει κανείς ν’ αγκαλιάζει την ίδια τη ζωή – παρά τη βία που χαρακτηρίζει το βίο στην εποχή μας (μιλήστε για πόλεμο ή “ανάπτυξη” – στο ίδιο συμπέρασμα θα καταλήξετε).

Οι γριές καταλαβαίνουν καλά, πως ό,τι απειλεί τα δέντρα απειλεί και την ίδια την ανθρώπινη ή μη ύπαρξη. Αντιλαμβάνονται καθαρά τη σύνδεση ανάμεσα στα δέντρα, τις κοινότητες κάθε μορφής ζωής (“ανάξιας” λόγου και μη).

Τα δέντρα συχνά σηματοδοτούν τόσο τους ήμερους, όσο και τους άγριους, ανήμερους, αυτοφυείς κήπους. Σηματοδοτούν το γεωγραφικό ανάγλυφο κάθε τόπου και άρα την αίσθηση ταυτότητας των ανθρώπων που το κατοικούν. Είμαστε τα πεύκα, οι δρυς, οι οξυές, τα πλατάνια, οι φουντωτές μηλιές και τα ποικίλα εσπεριδοειδή, οι κράταιγοι και οι κρανιές.

Τα δέντρα μας διδάσκουν την ετεροτροφία (Bousquet, 2022), πως από το θάνατο γεννιέται η ζωή, πως η αποδόμηση αποτελεί βασικό συστατικό της δημιουργικής δύναμης που μας επιτρέπει να θάλλουμε.

Τα δέντρα, όπως και κάθε τι έμβιο, ξυπνούν τις αισθήσεις. Μας καλούν για μια βαθύτερη επίγνωση της ενσώματης πραγματικότητάς μας. Των σωμάτων αυτών, ναι των δικών μας σωμάτων, που δεν ανήκουν μόνο σε αυτούς καθαυτούς τους κατόχους τους, αλλά αποτελούν παράλληες εκφάνσεις κι εκφράσεις του ίδιου του πλανήτη Γη. Ανήκουμε τόσο στον εαυτό μας, όσο και στον κόσμο. Είμαστε ο κόσμος (Mazis, 2002).

Τα δέντρα μας διδάσκουν τη φροντίδα σε βάθος χρόνου, αλλά και δεξιότητες συνύπαρξης (Hammarsten κ.ά., 2018). Τα δέντρα μας διδάσκουν την αλληλεγγύη και τη μέριμνα για τις επερχόμενες γενεές (Clayton & Opotow, 2003). Σπάνια φυτεύει κανείς ένα δέντρο έχοντας ως μοναδικό ορίζοντα αποκλειστικά τη δική του ύπαρξη. Τα δέντρα γεννούν κινήματα, όπως το κίνημα Chipko της Ινδίας κατά τη δεκαετία του ‘70, όπου οι γυναίκες αγκάλιαζαν τα δέντρα για να τα προστατέψουν από την κοπή (Shiva, 1988).

Η ψυχανάλυση αντιλαμβάνεται τα δέντρα ως μεταφορές της ανθρώπινης ύπαρξης ή ως αρχέτυπα, οι δε φαινομενολογικές προσεγγίσεις ως καθρεφτίσματα των καταχθόνιων, γήινων ή ουράνιων σφαιρών, ενώ η οικοψυχολογία ως μία εκ των πολλών εκφάνσεων ενός οικολογικού ασυνείδητου αλλά και ως δυνητικά πεδία δράσης – η προστασία των δέντρων γίνεται αντιληπτή ως παράλληλη διαδικασία θεραπείας του εαυτού (Clayton & Opotow, 2003). Εξ άλλου, όπως πολύ σωστά διατυπώνει η Julia Butterfly Hill – μια γυναίκα που έζησε στο θόλο της Λούνα, μιας σεκόγιας άνω των 1000 ετών, για διάστημα 738 ημερών, προκειμένου να την προστατέψει από την κοπή – “οι αποψιλώσεις αυτές συμβαίνουν στον πλανήτη, επειδή υφίστανται πρώτα απ’ όλα εντός των ανθρώπων”.

Τέλος, τα δέντρα ενσαρκώνουν την πολιτική. Όχι απλώς την αλληλοσύνδεση κοινωνικής και περιβαλλοντικής δικαιοσύνης, αλλά μια ιδιαίτερη πολιτική των φυτών (vegetal politics), όπου κεντρικά ζητήματα του ανθρώπινου βίου, όπως οι διαφορετικές πρακτικές του ανήκειν ανά τόπο και χρόνο, ξεπερνούν το ανθρώπινο μέτρο, αναδεικνύοντας τις συνεργατικές και συγκρουσιακές σχέσεις μεταξύ ανθρώπων και φυτών, αλλά και των κοινοτήτων που σχηματίζονται ανάμεσά τους (Head et al, 2014).

Οι γριές είναι βαθύτατα πολιτικές και βαθυστόχαστες στη “μωρία” τους. Ευάλωτες και για το λόγο αυτό πανίσχυρες. Πώς θα μπορούσαν να είναι κάτι διαφορετικό άλλωστε; Κουβαλούν στους ώμους τους όλη τη σοφία και την καλωσύνη των δέντρων.

Πηγές:

• Bousquet, A. (2022). The Tree of Life Within Us: Origin & Evolution of Life, Philosophy of Nature & Mindfulness of the Human Body. Εκδόσεις Koadig – https://koadig.wordpress.com/
• Clayton, S. & Opotow, S. (2003). Identity and the Natural Environment: The Psychological Significance of Nature. The MIT Press, Cambridge: MA.
• Hammarsten, M., Askerlund, P., Almers, E., Avery, H. & Samuelsson, T. (2018). Developing Ecological Literacy in a Forest Garden: Children’s Perspectives. Journal of Adventure Education and Outdoor Learning, 19(3), 227-241.
• Head, L., Atchison, J., Phillips, C. & Buckingham, K. (2014). Vegetal Politics: Belonging, Practices & Places. Social & Cultural Geography, 15(8), 861-870.
• Mazis, G.A. (2002). Earthbodies: Rediscovering Our Planetary Senses. State University of New York Press, New York:NY.
• Shiva, V. (1988). Staying Alive: Women, Ecology and Development. Zed Books, London, UK.

Πηγή: https://kipos.org.gr/ta-dentra-oi-gries/

σκέψεις για τον πόλεμο

Ο πόλεμος δεν ξεχωρίζει

το μικρό απ’ το μεγάλο,

το σωστό απ’ το λάθος,

το οικείο απ’ το μακρυνό

Μην ψάχνεις να βρεις,

ιστορικότητα ή λογική στον πόλεμο

η ιστορία ξαναγράφεται

κατά βολή και προτίμηση

(όπως στην ειρήνη)

Μην ψάχνεις να βρεις

την αγάπη στον πόλεμο

βρίσκεται ήδη μακρυά

κρύβεται σε βαλίτσες κλειστές

σε σφαλισμένα στόματα

στο βλέμμα που στρέφεται

σ’ εσένα ελπίζοντας

(όχι τη σωτηρία, παρά μόνο εγγύτητα)

Ο πόλεμος δεν ξεχωρίζει

το χθες από το σήμερα

το δίκαιο από το άδικο

τη γροθιά από το χάδι

Ο πόλεμος συμπαρασύρει

κάθε τι που αναπνέει

κι όταν μιλώ για ανάσα

μη φανταστείς μόνο ανθρώπους –

το ανύποπτο δέντρο στην αυλή σου

τα πουλιά στους μοναχικούς αγρούς

ακόμα και το γρασίδι στην άκρη του δρόμου

χαρίζονται σε μια φωτιά

που δε συγχωρεί

μήδε διδάσκει

μόνο παίρνει

Αναλογίσου τα αυτά

την επόμενη φορά

που θα μιλάμε για ήρωες

εν καιρώ πολέμου

και παρελάσεις

εν καιρώ ειρήνης

Πηγή: https://argaigrigora.wordpress.com/2022/02/26/σκέψεις-για-τον-πόλεμο/

«πες το δυνατά»

Βαλκανικές αφηγήσεις: οι δικοί μας Άλλοι

Συχνά, όταν αναφερόμαστε σε συγκεκριμένες κοινωνικές ομάδες – ειδικά όσες κατηγορούμε για την “άρνησή” τους να πορευτούν προς την πρόοδο (ό,τι θεωρεί το κυρίαρχο ρεύμα πρόοδο) ενστερνιζόμενες το δικό μας τρόπο ζωής – τείνουμε να εντοπίζουμε 2-3 στοιχεία που θεωρούμε παραδοσιακά χαρακτηριστικά και διαχρονικές συμπεριφορές της κοινότητας, απογυμνώνοντάς τα παράλληλα από κάθε ιστορική διάσταση. Σαν η ομάδα αυτή να έχει διατηρήσει αδιαφοροποίητα συμπεριφορές και έθιμα ή στάσεις ζωής και ανεξαρτήτως των κοινωνικών συνθηκών στις οποίες ζει, αλλά και έζησε. Κάποιοι/ες ανάμεσά μας γνωρίζουν τις διώξεις που υπέστησε η κοινότητα των Ρομά στην Ευρώπη κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου. Διώξεις που κατέληξαν σε γενοκτονία. Δεν είναι τυχαίο ότι σε πολλές χώρες της Ευρώπης, όπως η Κροατία, η Σερβία, το Βέλγιο, η Ολλανδία, το Λουξεμβούργο, η Εστονία και η Λιθουανία, επέζησε μόνο το 1% του πληθυσμού. Λίγοι/ες γνωρίζουν ότι σε χώρες όπως η Ρουμανία, οι Ρομά έζησαν σε καθεστώς δουλείας επί σειρά αιώνων, σε παρόμοιες συνθήκες με αυτές των Αφροαμερικανών σκλάβων στις ΗΠΑ και αλλού. Η Ρουμανία βέβαια δεν είναι Ελλάδα, ίσως σκεφτείτε. Όμως οι ιστορικές συνθήκες εκείνης της περιόδου ήταν άλλες, το κράτος έθνος δεν είχε αναδυθεί ακόμα και οι μετακινήσεις των ανθρώπων – τουλάχιστον στο Βαλκανικό χώρο – λάμβαναν χώρα υπό διαφορετικές συνθήκες. Επίσης, οι ιστορίες των ανθρώπων και των κοινωνιών τους λειτουργούν ως οικοσυστήματα: πάντοτε σε σύνδεση και συνεχή αλληλεπίδραση διαμορφώνοντας τις ανθρώπινες ταυτότητες και αφηγήσεις ανάλογα.

Στις παραγράφους που ακολουθούν θα βρείτε αποσπάσματα από το βιβλίο του Viorel Achim (1998) “The Roma in Romanian History”. Το βιβλίο στο σύνολό του είναι διαθέσιμο εδώ. Επιπλέον πληροφορίες για το θέμα, μπορείτε να αναζητήσετε και στο άρθρο της Ρουμάνας δημοσιογράφου Iulia Hau εδώ.

“Η κατηγοριοποίηση του πληθυσμού των Τσιγγάνωνⁱ σκλάβων στη Ρουμανία θα πρέπει να βασιστεί σε συγκεκριμένα κριτήρια προκειμένου να αποφευχθούν πιθανές συγχύσεις, καθώς και όποια ζητήματα αλληλοεπικάλυψης τείνουν να παρουσιάζονται στη σχετική βιβλιογραφία. […] Ένα πρώτο σημαντικό κριτήριο αφορά το να ανήκει κανείς σε έναν αφέντη. Υπό την οπτική αυτή, οι Τσιγγάνοι σκλάβοι μπορούν να χωριστούν σε τρεις κατηγορίες: τους σκλάβους του πριγκηπάτου, των μοναστηριών και των μπογιάρων. Η πρώτη κατηγορία σκλάβων αναφέρονται συχνά ως “σκλάβοι του πρίγκηπα”, “πριγκηπικοί σκλάβοι-Τσιγγάνοι”, “Τσιγγάνοι του στέμματος” και αργότερα “Τσιγγάνοι των γκοσμποντάρⁱⁱ”, ενώ κατά το 19ο αιώνα αποκαλούνταν “Τσιγγάνοι του Κράτους”. Κατά τη διάρκεια συγκεκριμένων χρονικών περιόδων, η τελευταία αυτή κατηγορία αυτή αποτελούσε την πλειοψηφία των σκλάβων. Οι πρίγκηπες της Βλαχίας και της Μολδαβίας δώριζαν Τσιγγάνους ως σκλάβους στα μοναστήρια και τους μπογιάρους. Απ’ ότι φαίνεται, αρχικά οι πρίγκηπες ήταν οι μοναδικοί που μπορούσαν να κατέχουν σκλάβους και έφεραν την ευθύνη της επίσημης έγκρισης για τη μεταφορά σκλάβων αλλού, όπως ίσχυε και για τα μεγάλα αγροκτήματα. Επίσης, ο αριθμός των πριγκηπικών σκλάβων μπορούσε να αυξηθεί ανά πάσα στιγμή μέσω της υποχρέωσης σε δουλεία οποιουδήποτε Τσιγγάνου δίχως αφέντη. Υπάρχουν αμέτρητα περιστατικά Τσιγγάνων που ενώ ταξίδευαν από τη μια περιοχή στην άλλη αρπάχτηκαν και κατέληξαν πριγκηπικοί σκλάβοι. Επίσης, σε περιπτώσεις προδοσίας, οι σκλάβοι του μπογιάρουⁱⁱⁱ, όπως και τα αγροκτήματά του, γίνονταν ιδιοκτησία του πρίγκηπα. […]

Οι πριγκηπικοί σκλάβοι συχνά σχετίζονταν με τους ιδιωτικούς σκλάβους, ειδικά όταν παντρεύονταν μεταξύ τους δίχως την ανάλογη άδεια από τους αφέντες τους. Περιστατικά αυτού του τύπου οδηγούσαν συχνά σε συγκρούσεις μεταξύ πριγκήπων, μπογιάρων και μοναστηριών, καταλήγοντας συχνά στην ακύρωση του γάμου ή στην ανταλλαγή σκλάβων υπό τη μορφή αποζημίωσης της μίας ή της άλλης πλευράς. Κατά κανόνα, τα παιδιά που γεννιούνταν στο πλαίσιο τέτοιων γάμων μοιράζονταν ανάμεσα στον ιδιώτη ιδιοκτήτη και το στέμμα, το οποίο εκπροσωπούσαν μέλη του δικαστικού σώματος. […]

Οι σκλάβοι που ανήκαν στα μοναστήρια αποτελούσαν συνήθως δώρα των πριγκήπων και των μπογιάρων. Συνήθως οι τελευταίοι ήταν πιο γενναιόδωροι από τους πρώτους. Τα μοναστήρια κατέληξαν να κατέχουν ένα πολύ μεγάλο αριθμό σκλάβων με διάφορους τρόπους. Το μοναστήρι της Κόζια για παράδειγμα, έλαβε κάποτε ως δώρο 300 οικογένειες Τσιγγάνων για σκλάβους από το Μιρτσέα τον Πρεσβύτερο. Ο αριθμός των σκλάβων που ανήκε σε μοναστήρια αυξανόταν επίσης ως αποτέλεσμα των γάμων ανάμεσα σε ελεύθερους πολίτες και σκλάβους που ανήκαν στο μοναστήρι. Σύμφωνα με τους κανόνες που ίσχυαν τότε, οι άνθρωποι που επέλεγαν να παντρευτούν σκλάβο ή σκλάβα, όπως και οι απόγονοι αυτών, υποχρεώνονταν να υπηρετήσουν τα μοναστήρια ως σκλάβοι. Η σκλαβιά ως αποτέλεσμα ενός γάμου, κατά το 17ο και 18 αιώνα αποτελούσε ένα σχετικά σύνηθες φαινόμενο. […] Οι σκλάβοι χρησιμοποιούνταν είτε για αγροτικές εργασίες, είτε ως τεχνίτες. Εάν δεν ήταν απασχολημένοι με την καλλιέργεια της γης, υποχρεώνονταν να κόβουν και να κουβαλούν ξύλα. Οι σκλάβες χρησιμοποιούνταν στο κλώσιμο του λιναριού. Εάν τους έστελναν για εργασία κάπου αλλού, ο λήπτης των υπηρεσιών τους όφειλε να πληρώσει το μοναστήρι ως αντάλλαγμα για το έργο που έλαβε. Οι σκλάβοι που ζούσαν γύρω ή μέσα στα μοναστήρια εκτελούσαν διάφορα καθήκοντα. Ανάμεσά τους, κάποιοι εργάζονταν ως τεχνίτες και άλλοι ως υπηρέτες. Υποτίθεται ότι οι δύο αυτές κατηγορίες απολάμβαναν καλύτερες συνθήκες ζωής από όσους ζούσαν στα χωριά (Τσιγγάνοι των αγροκτημάτων), οι οποίοι υποχρεώνονταν σε επαχθή σωματική εργασία.

Οι μπογιάροι αποκτούσαν σκλάβους για τα αγροκτήματά τους είτε μέσω πριγκηπικών δωρεών, είτε μέσω κληρονομιάς, προίκας ή και λεηλασίας. […] Οι μπογιάροι είχαν πλήρη εξουσία επί των σκλάβων τους, όπως ίσχυε και με άλλες μορφές προσωπικής ή ακίνητης περιουσίας: μπορούσαν να τους πουλήσουν, να τους δωρίσουν, να τους ανταλλάξουν, να τους υποθηκεύσουν, να τους κληροδοτήσουν κ.ο.κ. Οι πρίγκηπες χρηματοδοτούσαν τις αγοραπωλησίες σκλάβων, όπως και την κατανομή τους. Για τους μπογιάρους, οι σκλάβοι αποτελούσαν μια φθηνή πηγή εργασίας. Οι σκλάβοι διαδραμάτιζαν σημαντικό ρόλο στη λειτουργία των αγροκτημάτων της αριστοκρατίας, ως υπηρέτες και τεχνίτες, αλλά και σε ένα μικρότερο βαθμό ως εργάτες γης.

Είναι σαφές, ότι η ταξινόμηση των Τσιγγάνων σύμφωνα με τις τρεις κατηγορίες που όριζαν οι φεουδάρχες αφέντες δεν αποκαλύπτει πολλά για την επαγγελματική και πολιτισμική ποικιλομορφία του πληθυσμού αυτού. Οι Τσιγγάνοι κάθε άλλο παρά αποτελούσαν ομοιογενή ομάδα. Η εικόνα που παρουσίαζε ο τσιγγάνικος πληθυσμός κατά το Μεσαίωνα παρουσίαζε ποικίλα χαρακτηριστικά. Διασκορπισμένοι σε όλη τη χώρα σε σχετικά μεγάλους αριθμούς, οι Τσιγγάνοι σχημάτιζαν ξεχωριστές μεταξύ τους ομάδες που ειδικεύονταν σε συγκεκριμένα επαγγέλματα, κάθε μία με τα δικά της πολιτισμικά και εθνογραφικά χαρακτηριστικά, ενώ κάποιες φορές μιλούσαν τις δικές τους ξεχωριστές διαλέκτους.

[…]

Όλες οι μορφές δουλείας βασίζονταν στο εθιμικό δίκαιο. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, δεν υπήρχαν γραπτοί νόμοι σχετικά με τους σκλάβους. Όταν αργότερα στη Βλαχία και τη Μολδαβία υπήρξε η τάση να γίνεται αναφορά στο βυζαντινό δίκαιο, υιοθετήθηκαν οι ίδιες διατάξεις για τους σκλάβους που ίσχυαν και στη βυζαντινή νομοθεσία. Ο μεγάλος αριθμός ελληνικών και σλαβικών εγγράφων δικονομικής φύσης που βρέθηκαν στη Βλαχία και τη Μολδαβία, αποτελούν ένδειξη της σημασίας που δόθηκε στη de facto εναρμόνιση με τους κανόνες του βυζαντινού δικαίου. Τα δικονομικά έγγραφα που τυπώθηκαν στη Ρουμανία κατά τα μισά του 17ου αιώνα – για παράδειγμα το Pravila de la Govora (το Νομικό Βιβλίο του Govora) του 1640 (στη Βλαχία) και οι δύο επιπλέον δικονομικοί κώδικες, το Cartea românească de învăţătură (Ρουμάνικο Εγχειρίδιο της Γνώσης) του Vasile Lupu το 1646 στη Μολδαβία και το Îndreptarea legii (Βελτίωση του Νόμου) του Matei Basarab το 1652 στη Βλαχία —καταγράφουν τα νομικά πρότυπα μιας επί των πλείστον βυζαντινής καταγωγής, αλλά και τα ευρύτερα πρότυπα ως απόρροια του εθιμικού δικαίου που ίσχυε μέχρι τότε σε ό,τι αφορά τους σκλάβους. Στην πράξη όμως, το καθεστώς ιδιοκτησίας των σκλάβων ήταν αποκλειστικά ζήτημα εθιμικού δικαίου. Επίσημα έγγραφα σχετικά με τους σκλάβους, συμπεριλαμβανομένων των εγγράφων νομικής φύσης, που εξέδιδε η πριγκηπική καγκελαρία ή άλλες κρατικές αρχές, έκαναν πάντα αναφορά στους εθιμικούς νόμους (“τις παραδόσεις του τόπου”) και όχι στα γραπτά νομικά κείμενα βυζαντινής έμπνευσης.

[…]

Οι σκλάβοι επιτρεπόταν να παντρευτούν, αλλά μόνο κατόπιν έγκρισης του αφέντη τους. Σε περιπτώσεις γάμου ανάμεσα σε Τσιγγάνους που ανήκαν σε δύο διαφορετικούς αφέντες, οι Τσιγγάνοι όφειλαν να λάβουν την έγκριση και των δύο αφεντών. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι δύο αφέντες προχωρούσαν στη σύναψη ενός προκαταρκτικού οικονομικού διακανονισμού: υπό τους όρους της συμφωνίας αυτής αποφάσιζαν σε ποιόν από τους δύο αφέντες θα υπαγόταν το παντρεμένο ζευγάρι των Τσιγγάνων, είτε παρέχοντας το ανάλογο ποσό αγοράς για το σκλάβο που “απωλέσθηκε”, είτε διαθέτοντας ως αντάλλαγμα έναν σκλάβο αντίστοιχης αξίας εκείνου που αποκτήθηκε. Οι γάμοι που πραγματοποιούνταν δίχως την πρότερη έγκριση των αφεντών ήταν συχνό φαινόμενο. Κατά κύριο λόγο έχουν καταγραφεί σε έγγραφα της εποχής γάμοι μεταξύ πριγκηπικών Τσιγγάνων και Τσιγγάνων από τα κτήματα των μπογιάρων ή τα μοναστήρια. Σε περίπτωση που οι εμπλεκόμενοι ιδιοκτήτες δεν κατέληγαν σε συμφωνία, οι δύο Τσιγγάνοι χωρίζονταν από τους αφέντες δια της βίας και τα παιδιά που ενδεχομένως προέκυπταν από το γάμο αυτό, μοιράζονταν ανάμεσα στους ιδιοκτήτες δίχως να απαιτείται η σύμφωνη γνώμη των γονιών.

Τέτοια περιστατικά αποτελούσαν κοινό τόπο. Κατά το 18ο αιώνα, έγιναν κάποιες μετατροπές στο εθιμικό δίκαιο. Η λύση των γάμων μεταξύ Τσιγγάνων διαφορετικής ιδιοκτησίας έπαψε να αφήνεται στη διακριτική ευχέρεια των κυρίων τους. Το αδιάλυτο του γάμου ορίστηκε ανεξάρτητα από τις συνθήκες υπό τις οποίες συνήφθη η σύμβαση. Με την “εγκατάσταση” του Κωνσταντίνου Μαυροκορδάτου στη Μολδαβία το Μάρτιο του 1743 απαγορεύτηκε στους ιδιοκτήτες σκλάβων να χωρίζουν τους παντρεμένους Τσιγγάνους που ανήκαν σε διαφορετικούς αφέντες. Στις περιπτώσεις αυτές, οι αφέντες μπορούσαν είτε να μοιράσουν μεταξύ τους τα παιδιά, είτε να παρέχουν ο ένας στον άλλο χρηματικό αντάλλαγμα για το ζευγάρι και τα παιδιά του.

[…]

Η πιο σημαντική εξέλιξη του 18ου αιώνα αφορούσε τους μικτούς γάμους (π.χ. ανάμεσα σε ένα Τσιγγάνο και μια Ρουμάνα ή ένα Ρουμάνο και μια Τσιγγάνα). Μέχρι τότε, ο κανόνας που ίσχυε όριζε ότι όποιος ή όποια ως ελεύθερος άνθρωπος παντρευόταν σκλάβο ή σκλάβα, θα εντασσόταν αναγκαστικά σε συνθήκες σκλαβιάς και το ίδιο ίσχυε και για τα παιδιά που προέκυπταν από την ένωση αυτή. Το “καθεστώς” του Κωνσταντίνου Μαυροκορδάτου προέβλεπε ότι ο Ρουμάνος ή η Ρουμάνα που θα παντρευτεί άτομο Τσιγγάνικης καταγωγής δεν μπορούσε πλέον να καταστεί σκλάβος. Έτσι, κάποιος που ήταν πριν ελεύθερος διατηρούσε την ελευθερία του, ενώ όποιος ήταν σκλάβος παρέμενες σκλάβος. Τα παιδιά που προέκυπταν από την ένωση αυτή ήταν ελεύθερα. Φαίνεται ότι κατά την περίοδο που προηγήθηκε της υιοθέτησης των μέτρων αυτών, οι μικτοί γάμοι ήταν σχετικά συχνό φαινόμενο. Για τους μπογιάρους, οι μικτοί γάμοι αποτελούσαν έναν τρόπο να αυξάνουν τον αριθμό των σκλάβων τους. Για το κράτος όμως, οι μικτοί γάμοι αποτελούσαν απώλεια, καθώς ο αγρότης που κατέληγε σκλάβος, απαλλάσονταν της καταβολής φόρων ή από άλλες δημόσιες υποχρεώσεις. Για το λόγο αυτό, θεωρούμε ότι η ανατροπή του εθιμικού δικαίου που επέτρεπε τη σκλαβιά Ρουμάνων έλαβε χώρα για οικονομικούς αποκλειστικά λόγους. Τα μέτρα αυτά έγιναν σεβαστά στη Βλαχία, στη Μολδαβία όμως υπήρξε αντίδραση από τους μπογιάρους με αποτέλεσμα στην πράξη να αναιρεθεί η αποτελεσματικότητά τους, μέχρι που εγκαταλείφθηκαν πλήρως. Το 1766, οι μικτοί γάμοι ήταν εκτός νόμου, ενώ οι ιερείς αποθαρρύνονταν από το παρέχουν την ευλογία τους. Παρόλα αυτά, εάν ένας μικτός γάμος λάμβανε χώρα, το αντρόγυνο χωριζόταν υποχρεωτικά. Τα παιδιά που προέκυπταν όμως, παρέμεναν ελεύθερα “μεταξύ των Μολδαβών”. Στη συνέχεια, η οικουμενική χάρτα του 1785 (Sobornicescul hrisov) απαγόρευσε εντελώς τους μικτούς γάμους Μολδαβών και Τσιγγάνων και τους κήρυξε άκυρους. Τα παιδιά που γεννιούνταν εντός των γάμων αυτών θεωρούνταν Τσιγγάνοι. Αυτό σήμανε την επιστροφή σε μια “παράδοση αιώνων”, δηλαδή στην ακύρωση της προηγούμενης μεταρρύθμισης. Το φαινόμενο της σκλαβιάς μέσω γάμου συνέχισε να υφίσταται στη Μολδαβία μέχρι πολύ αργότερα. Στη Βλαχία, το νομικό μητρώο του 1780 (Pravilniceasca Condică) προέβλεπε ότι οι γάμοι μεταξύ Τσιγγάνων αντρών και ελεύθερων γυναικών σήμαινε άμεσο χωρισμό του ζεύγους, ενώ τα παιδιά που γεννιούνταν μέσω της ένωσης αυτής θεωρούνταν ελεύθερα. Κατά τα τελευταία στάδια της σκλαβιάς, οι κανονισμοί που εισήχθησαν στα δύο πριγκηπάτα μεταξύ του 1831–32 ακολουθούσαν την ίδια λογική σε ό,τι αφορά το γάμο με σκλάβους. Οι γάμοι μεταξύ ελεύθερων και σκλάβων ήταν απαγορευμένοι.

Εάν ένας ελεύθερος άντρας παντρευόταν μια Τσιγγάνα γυναίκα δίχως να γνωρίζει την καταγωγή της, επιτρεπόταν να την εξαγοράσει ώστε να ζήσει ελεύθερη. Το ίδιο ίσχυε και για τη Ρουμάνα που θα παντρευόταν Τσιγγάνο. Οποιοδήποτε πρόσωπο όμως παντρευόταν Τσιγγάνο ή Τσιγγάνο με πλήρη γνώση του καθεστώτος σκλαβιάς τους απαιτούνταν να πληρώσει το ποσό που αναλογούσε στο άτομο αυτό, υπό τη μορφή δωρεάς στο πτωχοκομείο. Τα παιδιά αυτών των γάμων ήταν ελεύθερα.

[…]

Όπως και να έχει όμως, ως εξέλιξη του κινήματος του Διαφωτισμού, μια νέα αντίληψη άρχισε να αναδύεται, η οποία αν και δεν αμφισβητούσε ευθέως την ίδια τη δουλεία, έτεινε να προσεγγίζει τους σκλάβους ως ανθρώπινα όντα. Το 1766, την περίοδο που απαγορευόταν ο χωρισμός των οικογενειών των Τσιγγάνων, η μητρόπολη και οι επίσκοποι της Μολδαβίας ακολουθώντας το πνεύμα των καιρών επιχειρηματολογούσαν χαρακτηριστικά: “εάν ως Τσιγγάνοι είναι μέρος της δημιουργίας του Θεού, δεν μπορεί να μοιράζονται ως ζώα”. Θα μπορούσε να επιχειρηθεί ένας παραλληλισμός μεταξύ αυτής της στάσης και ορισμένων πρωτοβουλιών που ανέλαβαν πεφωτισμένα μέλη της εκκλησίας, προκειμένου να επιτύχουν τη θρησκευτική μεταστροφή όσων ζούσαν νομαδικά προς το χριστιανισμό.

[…]

Με την παράλληλη αλλαγή του πολιτικού συστήματος το 1821, η οποία κατέληξε στην απόσυρση των Φαναριωτών ηγεμόνων από την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η Μολδαβία και η Βλαχία επανήλθαν υπό την κυριαρχία των τοπικών πριγκήπων και ταυτόχρονα απέκτησαν μεγαλύτερη αυτονομία εντός του φεουδαρχικού κράτους, εισάγοντας έτσι τις ρουμανικές επαρχίες σε μια νέα ιστορική εποχή. Η ανάγκη μεταρρυθμίσεων με σκοπό τον εκμοντερνισμό του κράτος, αλλά και της ρουμανικής κοινωνίας, αποτελούσαν έναν πιεστικό προβληματισμό της περιόδου, σε πλήρη αντιστοιχία με τις ανάλογες εξελίξεις στην Ευρώπη.

Κατά το διάστημα αυτό, ειδικότερα κατά τη δεκαετία που προηγήθηκε της επανάστασης του 1848, μεγάλο τμήμα των μεταρρυθμιστικών προγραμμάτων εκπορεύονταν από διαφορετικές ομάδες και πολιτικά κινήματα ή προσωπικότητες της εποχής και αφορούσαν ιδέες που κυκλοφορούσαν ήδη ευρέως στη ρουμάνικη κοινωνία. Στα βασικά ζητήματα ανήκαν τα θέματα της αυτονομίας και ανεξαρτησίας των πριγκηπάτων, η αναζήτηση μέσων για την ενοποίηση των πριγκηπάτων στο πλαίσιο ενός ενιαίου ρουμανικού κράτους, η πρόσβαση στην εξουσία ενός ευρύτερου φάσματος κοινωνικών κατηγοριών, η εγκαθίδρυση ενός φιλελεύθερου πολιτικού καθεστώτος, η οικονομική ελευθερία, τα μέτρα για την υποστήριξη των αγροτών, η μετατροπή της γαιοκτησίας σε ιδιοκτησία καπιταλιστικού τύπου και ο σχηματισμός μιας μοντέρνας εθνικής κουλτούρας. Η κατάσταση των Τσιγγάνων δεν αποτελούσε κεντρικό μέλημα αυτού του μεταρρυθμιστικού κινήματος.

[…]

Κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ‘30, μια γενιά διανοουμένων που είχε σπουδάσει στη Δύση και ειδικότερα στη Γαλλία, εισήλθε στο δημόσιο βίο. Η πλειοψηφία αυτών προερχόταν από τις τάξεις των μπογιάρων και την είχαν κερδίσει οι φιλελεύθερες ιδέες της Δύσης, τις οποίες προσπάθησαν να μεταλαμπαδεύσουν και στον τόπο τους. Διαδραμάτισαν έναν σπουδαίο ρόλο στο θεσμικό, πολιτισμικό εκμοντερνισμό των πριγκηπάτων, όπως και στις πολιτικές εξελίξεις που οδήγησαν στο σχηματισμό ενός εθνικού ρουμανικού κράτους μέσω της ενοποίησης της Μολδαβίας και της Βλαχίας το 1859. Επίσης, συνέβαλαν σημαντικά στη δημιουργία του εθνικού πνεύματος καθιστώντας έτσι εφικτές τις μεταρρυθμίσεις αυτές εντός της ρουμάνικης κοινής γνώμης. Στην κατηγορία αυτή εντάσσονται και οι επαναστάτες εξόριστοι από τη Γαλλία και άλλες χώρες, οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στα πριγκηπάτα και υπηρέτησαν τη μετάδοση των ιδεών της γαλλικής επανάστασης σε ένα ευρύτερο κοινό εντός της ρουμανικής κοινωνίας. Αυτοί οι ξένοι διανοούμενοι συνδιαμόρφωσαν την κοινή γνώμη, συμπεριλαμβανομένων των αντιλήψεων κατά της δουλείας. Ο Ελβετός διανοούμενος Emile Kohly de Guggsberg, που έζησε για καιρό στη Μολδαβία και γνώριζε καλά την πραγματικότητα των πριγκηπάτων, επισήμανε την αναγκαιότητα κατάργησης της δουλείας σε ένα έργο που δημοσίευσε το 1841 τιτλοφορημένο “Le Philodace. Aperçu sur l’éducation chez les Roumains, suivi de quelques remarques relatives à la prospérité des principautés”. Σύμφωνα με τον Kohly de Guggsberg, “η δουλεία αποτελεί το μεγαλύτερο αίσχος της χώρας, ένα μαύρο λεκέστα μάτια κάθε ξένου [που ζει εδώ]”. Υποστήριζε ότι η μεταρρύθμιση των πριγκηπάτων όφειλε να ξεκινήσει με την κατάργηση της δουλείας. Έθετε το εξής ερώτημα στους αναγνώστες του: “Πως μπορείτε να συμπεριλαμβάνετε τους εαυτούς σας μεταξύ των πολιτισμένων ανθρώπων, όσο μπορεί κανείς να διαβάζει στις εφημερίδες σας ‘προς πώληση: νεαρή Τσιγγάνα’;” Το έργο του προκάλεσε μεγάλη εντύπωση εκείνο τον καιρό. Ο γάλλος Félix Colson πρότεινε το 1839 την ψήφιση ενός νόμου που θα παρείχε ελευθερία προς όλους τους Τσιγγάνους με αποζημίωση την πληρωμή του ποσού των 10-12 δουκάτων προς τους ιδιοκτήτες. Το μέτρο αυτό εισήχθη επίσημα 16 χρόνια αργότερα.

Την περίοδο εκείνη, οι Ρουμάνοι είχαν επίγνωση του ζητήματος της δουλείας στις αποικίες και τις άλλες χώρες. Σύντομα, τα νέα για τα μέτρα που λαμβάνονταν για την κατάργηση της δουλείας στις αγγλικές και γαλλικές αποικίες, για την κατάσταση των σκλάβων στις νότιες Ηνωμένες Πολιτείες και για το αμερικάνικο κίνημα κατάργησης της δουλείας άρχισαν να αναπαράγονται και στο ρουμανικό τύπο. Η δουλεία ως ζήτημα ενδιέφερε ιδιαίτερα τους διανοούμενους που αρθρογραφούσαν στις εφημερίδες της εποχής. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι αυτό το είδος πληροφόρησης έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των συμπεριφορών ενάντια στη δουλειά μεταξύ της ρουμάνικης ηγεσίας. Ίσως αυτή να υπήρξε και η πρώτη ένδειξη της έναρξης ενός κινήματος για την κατάργησή της εντός της ρουμάνικης κοινωνίας.”

iΣ.τ.Μ.: ο συγγραφέας συνειδητά αναφέρεται σε Τσιγγάνους όταν περιγράφει τις ιστορικές συνθήκες του παρελθόντος, ενώ υιοθετεί τον όρο Ρομά για να αναφερθεί στη συγκεκριμένη κοινότητα από το 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο και μετά.

iiΣ.τ.Μ.: Γκόσμπονταρ, τίτλος που χαρακτήριζε όσους χρήζονταν κυβερνήτες στη Βλαχία και τη Μολδαβία.

iiiΣ.τ.Μ.: τίτλος που χαρακτήριζε τους ευγενείς, τους αριστοκράτες.

κουλτούρα

“Εάν μας συμβεί κάτι τραυματικό, το πέρασμα του χρόνου θα το απομονώσει από το συγκείμενο. Το τραύμα μιας οικογένειας, όταν με το πέρασμα του χρόνου απομονώνεται από τις γενικές συνθήκες που επικρατούν καταλήγει να μοιάζει με οικογενειακό χαρακτηριστικό. Το τραύμα μιας κοινότητας, όταν απομονώνεται από τις ευρύτερες κοινωνικές συνθήκες καταλήγει να μοιάζει με κουλτούρα.”

Resmaa Menakem

Πηγή: https://gal-dem.com/trauma-decontextualised-in-a-people-can-look-like-culture-resmaa-menakem-on-how-racism-affects-the-body/

είμαι μαύρος

καλαθοπλεκτική δίχως λόγια

ένα τσιγγάνικο παραμύθι

• 

  Γέφυρα από ρατάν στο Βιετνάμ

Κάποτε ήταν ένας τσιγγάνος κι ένας βασιλιάς. Ο βασιλιάς είχε μια κόρη. Ήταν πολύ όμορφη.

Μια μέρα η πριγκιποπούλα καθόταν στο μπαλκόνι και κοίταζε τους περαστικούς. Βλέπει να περνάνε τσιγγάνοι με καραβάνια έξω από το παλάτι του βασιλιά.

Ένας όμορφος τσιγγάνος τράβηξε την προσοχή της πριγκιποπούλας, της άρεσε πολύ. Παρακαλεί τότε τον πατέρα της και του ζητάει να της τον δώσει για άντρα της.

Ο βασιλιάς με κανένα τρόπο δεν δεχόταν. «Πώς θα καταδεχτούμε εμείς, βασιλική οικογένεια, να πάρεις για άντρα σου έναν τσιγγάνο;» λέει ο βασιλιάς.

«Ή θα τον πάρω πατέρα, ή θα σκοτωθώ», επέμεινε η πριγκιποπούλα.

Αφού είδε και απόειδε ο βασιλιάς, πως δεν μπορούσε να κάνει διαφορετικά, δέχτηκε τον τσιγγάνο στο παλάτι του και του λέει:

«Αν θέλεις την κόρη μου γυναίκα σου να πάρεις, θα πρέπει να δεχτείς τον όρο που σου βάζω: Να πας στον πόλεμο. Αν γυρίσεις νικητής, τότε θα σου δώσω την κόρη μου.»

Χωρίς να δειλιάσει ούτε στιγμή ο τσιγγάνος, ξεκινάει για τον πόλεμο με το στρατό που του ’δώσε ο βασιλιάς.

Προχωράει μπροστά ο τσιγγάνος καβάλα στ’ άλογό του και ο στρατός τον ακολουθεί. Δρόμο παίρνουν δρόμο αφήνουν, φτάνουν σε ένα ποτάμι με καλαμιές. Κατεβαίνει τότε από το άλογο και αρχίζει να κόβει τις καλαμιές. Μόλις τον βλέπει ο στρατός του αρχίζει κι αυτός να κάνει το ίδιο.

Παίρνει τα καλάμια ο τσιγγάνος κι αρχίζει να τα βάζει στο ποτάμι, με την πρόθεση στο γυρισμό να πλέξει καλάθια. Το ίδιο κάνει κι ο στρατός. Μ’ όλα αυτά τα καλάμια φτιάξανε μια γέφυρα και περάσανε το ποτάμι. Στην αντίπερα όχθη κάθησαν να ξεκουραστούν.

Βρέθηκε ένας τσομπάνος με πρόβατα. Ο τσομπάνος τους είδε. Ο τσομπάνος είδε τόσο πολύ στρατό και τους ρώτησε:

-Για πού πάτε;

-Πάμε να πολεμήσουμε τον εχθρό μας.

Λέει τότε ο τσομπάνος στον τσιγγάνο:

-Εύχομαι να γυρίσεις νικητής για να παντρευτείς την πριγκιποπούλα.

Και ο τσομπάνος, τους εθυσίασε δύο σφαχτά.

Ο τσιγγάνος άρχισε να μαζεύει ξύλα, για να ανάψει μεγάλη φωτιά, για να ψήσει τα σφαχτά.

Το ίδιο κάνει και ο στρατός.

Εκείνη την ώρα που ψήνανε τα αρνιά παρουσιαστήκανε δύο μεγάλα σκυλιά του τσομπάνου.

Νομίζοντας ο τσιγγάνος ότι τα σκυλιά ερχόντανε να φάνε το κρέας, άρπαξε ένα μεγάλο αναμμένο ξύλο για να τα κυνηγήσει. Έκανε και ο στρατός το ίδιο: Πήραν κι αυτοί αναμμένα ξύλα. Τότε παρουσιάζεται ο εχθρός που μόλις είδε τ’ αναμμένα κοντάρια με χιλιάδες στρατό, φοβήθηκε και δεν έριξε ούτε μια τουφεκιά.

Έτσι, ο τσιγγάνος εγύρισε νικητής, αλλά την τέχνη του με τα καλάθια δεν την ξέχασε. Πήρε από το ποτάμι τα κομμένα καλάμια για να πλέξει καλάθια. Και δεν δέχτηκε να γίνει γαμπρός του βασιλιά, παρ’ όλο που γύρισε νικητής.

Πηγή: https://eranistis.net

«γιατί δεν ήμουν παιδί, ήμουν αλλοδαπή»

Μία αφήγηση σε πρώτο πρόσωπο. Εκδοχές ξενότητας στο σχολείο:

«Ένα χτύπημα στην πόρτα της τάξης. Η καθηγήτρια σταματάει την παράδοση του μαθήματος. Όλα τα βλέμματα στραμμένα στην κατεύθυνση της πόρτας που ανοίγει. Ο υποδιευθυντής στήνεται στην είσοδο μ’ ένα χαρτί Α4 στο ένα του χέρι. Ζητά συγνώμη από την καθηγήτρια και παίρνει επίσημο ύφος.

-Οι αλλοδαποί, παρακαλώ, να σηκωθούν και να με ακολουθήσουν, ανακοινώνει με μια δυνατή φωνή, σαν να ήμασταν σε στρατόπεδο συγκέντρωσης.

Σταματάει η ανάσα μου. Τι να κάνω; Τι να κάνω; Αναρωτιέμαι πανικόβλητη.

Κοιτάω μπροστά μου. Αλλοδαπή – ντούπ! Αλλοδαπή – ντούπ! Σαν τύμπανο η καρδιά μου. Όχι εδώ, όχι μπροστά σε όλους. Όχι εδώ, παρακαλεί. Η ανάσα μου έχει χαθεί κάπου ανάμεσα στο στήθος και το λαιμό.

Ένα παιδί σηκώνεται. Ακούγεται το σύρσιμο της καρέκλας του στο δάπεδο. Τον κοιτάζω. Μένω ακίνητη. Όλοι τον κοιτάνε. Κατευθύνεται προς την πόρτα. Περνάει την πρώτη σειρά θρανίων, ύστερα τη δεύτερη. Κάποιοι κάτι ψιθυρίζουν.

Ο υποδιευθυντής κάνει ένα νεύμα στην καθηγήτρια και βγαίνει από την αίθουσα. Το παιδί τον ακολουθεί. Η πόρτα κλείνει. Η πόρτα έκλεισε. Τι να κάνω, τι θα κάνω τώρα; Η πόρτα – ένα, η πόρτα – δύο, η πόρτα – τρία΄ περνάνε τα δευτερόλεπτα. Ακούω στο βάθος τη φωνή της καθηγήτριας. Η πόρτα – πενήντα΄συνεχίζω να μετράω. Το μάθημα συνεχίζεται.

Συνέρχομαι. Αντιλαμβάνομαι το φως του ήλιου μέσα στην αίθουσα.

Μαζέψου, μαζέψου με διατάζω. Τελείωσε, δε θα σε ψάξουν άλλο, σε ξέχασαν, με παρηγορώ. Θα πάω στο διάλειμμα στο γραφείο του υποδιευθυντή να τον ρωτήσω τι με ήθελε, δίνω λύση στον εαυτό μου. Κοιτάζω το ρολόι. Σ’ένα τέταρτο θα έχουμε διάλειμμα. Ρυθμίζω την ανάσα μου. Ο κόμπος κατεβαίνει αργά. Όλα καλά, ηρέμησε, σκέφτομαι με κάποια ανακούφιση.

– Ανοίξτε το βιβλίο σας στη σελίδα 84 και διαβάστε την, ανακοινώνει η καθηγήτρια. Ανοίγω το βιβλίο στη σελίδα 84. Διαβάζω.

Ανοίγει πάλι η πόρτα. Σηκώνω αργά το κεφάλι μου. Νεύμα στην καθηγήτρια. Στήσιμο στην πόρτα. Η καρδιά μου επιβραδύνει. Όχι, όχι, παρακαλεί.

– Οι αλλοδαποί να με ακολουθήσουν, Γάννα Μιλένκο, έλα μαζί μου, αντηχεί η φωνή του υποδιευθυντή. Η γη ανοίγει, σπάνε τα πλακάκια, το ρήγμα μεγαλώνει. Χάνομαι, πέφτω μέσα στο σκοτάδι του. Τι υπέροχο τέλος θα ήταν αυτό. Τι τυχερή που θα ήμουνα αν με ρουφούσε το σκοτάδι.

φιλοκτήτης σοφοκλέους

ο φιλοκτήτης κατά heiner müller (απόσπασμα)

Σύμφωνα με το Σοφοκλή, ο Φιλοκτήτης εγκαταλείπεται από τους Αχαιούς στη Λήμνο όταν δαγκώνεται από ένα φίδι και η πληγή του κακοφορμίζει τόσο, ώστε η μυρωδιά της να είναι ανυπόφορη. Κατά τον ένατο χρόνο του τρωικού πολέμου, ο Οδυσσέας -συνοδεία του Νεοπτολέμου- επιστρέφει στο νησί, προκειμένου να ξεγελάσει το Φιλοκτήτη και να αρπάξει το τόξο του. Ένα τόξο που είχε δωρίσει στον ήρωα ο ίδιος ο Ηρακλής.

Εδώ ο Φιλοκτήτης συνομιλεί με το Νεοπτόλεμο:

 

[…] Κι ηττήθηκα πριν απ’ την πρώτη μάχη, εκεί

Εκεί όπου κανένα δέντρο δε με βοηθούσε τα χρόνια να μετράω

Όπου ο ήλιος μονάχα τον ίδιο πάντα κύκλο κάνει

Με ίδια πάντα αλλαγή, τον δικό της κύκλο η σελήνη

Ανάμεσα στην τροχιά των απόμακρων άστρων

Αμετακίνητων για το μάτι πάνω στη μαύρη οδό.

Μετά από χίλιες φορές, κουράστηκα να μετράω

Τις ανατολές και τα βασιλέματα. Πες μου, πόσο καιρό

Ήμουνα ο εχθρός του εαυτού μου στον πόλεμό μου.

Στις επιθέσεις εναντίον μου, είχες αυτός όπλα φοβερότερα

Απ’ όσα είχαν για σας της Τροίας οι σιδηρόφρακτοι άνδρες.

Και το φοβερότερο για μένα δεν ήταν ο πόνος

Που έκανε το άρρωστο πόδι να με ρίχνει στη σκόνη.

Ο τρόμος ήταν: ο εχθρός μου που δεν έχει πρόσωπο.

Αν μπορούσα με τα μάτια μου να δω τον εαυτό μου

Με βέλη να καρφώσω στον ήλιο τον άνεμο

Που με κύματα μου λεκιάζει τη θάλασσα, τον καθρέφτη.

Μέσα στο μάτι των ορνίων ίσως να με έβλεπα

Όμως κοντά μου αρκετά τα φέρνει μονάχα το βέλος

Που ταυτόχρονα κάνει τυφλό του βλέμμα τους για το δικό μου.

η λέξη είναι πλέον ένας ιός

Η λέξη είναι πλέον ένας ιός. Ο ιός της γρίππης ίσως να ήταν κάποτε ένα υγιές κύτταρο στους πνεύμονές μας. Τώρα πια δεν είναι παρά ένας παρασιτικός οργανισμός που εισβάλλει καταστρέφοντας το κεντρικό νευρικό σύστημα. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν είναι πια σε θέση να σιωπά. Προσπαθείστε να εμποδίσετε την υποφωνητική ομιλία. Προσπαθείστε να παραμείνετε εσωτερικά σιωπηλοί έστω για δέκα δευτερόλεπτα. Θα αναμετρηθείτε μ’ έναν ανθεκτικό οργανισμό που σας υποχρεώνει να ομιλήσετε. Αυτός ο οργανισμός είναι ο λόγος.

William Burroughs (2014) The ticket that exploded, New York: Penguin

ειδήμονες

Υπάρχουν καιροί
που ακόμα κι οι καιροσκόποι
κατηγορούν
τον καιροσκοπισμό

Πίστευέ τους
γιατί ξέρουν
καλύτερα απ’ όλους
για τι μιλούν

Μην τους εμπιστεύεσαι
γιατί κατηγορούν
τον καιροσκοπισμό
απο καιροσκοπισμό

 

Erich Fried (1981) ΦΩΝΕΣ ΧΩΡΙΣ ΠΑΤΡΙΔΑ, Εκδόσεις Κάλβος, Αθήνα – επιλογή & μετάφραση από το Δημοσθένη Κούρτοβικ

un giudice (ένας δικαστής)

«Το τι σημαίνει να έχεις ανάστημα, στο αποκαλύπτουν τα μάτια και τ’ ανέκδοτα του λαού ή η περιέργεια ενός ασεβούς κοριτσιού […]»

 

Ερυσίχθων ή αλλιώς η πείνα & τα δέντρα

«Ο Ερυσίχθων κόβει το ιερό δέντρο της Δήμητρας», Johann Wilhelm Baur, περίπου το 1639

Όταν έπαψαν πλέον η γη και η θάλασσα να αναστατώνονται, βγήκαν οι άνθρωποι από τις σπηλιές που ζούσαν και άρχισαν τον αγώνα της επιβίωσης. Η Δήμητρα, αδελφή του Δία και του Ποσειδώνα, βλέποντας το δύσκολο αγώνα των ανθρώπων για την επιβίωσή τους, αποφάσισε να τους βοηθήσει. Τους έδωσε σπόρους από σιτάρι και τους έμαθε πώς να φροντίζουν και να καλλιεργούν τη γη. Οι άνθρωποι τιμούσαν τη θεά στους ιερούς τόπους, όπου ζούσαν οι ιέρειες της Δήμητρας. Ένας απ’ αυτούς ήταν και το Δώτιο πεδίο, ο σημερινός κάμπος της Αγιάς Λάρισας, από τους πρόποδες της Όσσας έως την αποξηραμένη πια λίμνη Βοιβηϊδα (Κάρλα).

Ο Ερυσίχθων, ηγούνταν είκοσι συντρόφων του όταν τόλμησε να εισβάλει στο άλσος που είχαν φυτέψει οι Πελασγοί προς τιμήν της Δήμητρας, στο Δώτιο.Καθώς χρειαζόταν ξυλεία, άρχισε να κόβει τα ιερά δέντρα. Η θεά πήρε τη μορφή της Νικίππης, ιέρειας του άλσους. Πρόσταξε τον Ερυσίχθονα να σταματήσει, του είπε ότι παραλογίζεται και ότι από την πράξη του αυτή όλο το Δώτιο πεδίο θα ερημωθεί, η θεά θα θυμώσει και η γη θα πάψει να καρπίζει. Ότι παρά τα πλούτη του, δεν θα βρίσκει τίποτε να φάει. Σίγουρος για τον εαυτό του, ο Ερυσίχθων, ανταπάντησε  πως δε φοβάται τίποτα και σήκωσε απειλητικά το τσεκούρι του προς το μέρος της. Και ήταν τότε που αποκαλύφθηκε η Δήμητρα με όλη της την αίγλη. Οι τρομοκρατημένοι σύντροφοι του Ερυσίχθονα σκορπίστηκαν κι έμεινε μόνος. Εκείνο το βράδυ, η θεά κάλεσε από τη Σκυθία την Πείνα και καθώς αυτός κοιμόταν φύσηξε στο στόμα του και τον κυρίευσε.

Ο Ερυσίχθων έτρωγε συνεχώς με ακατάσχετη βουλιμία. Όλα τα πούλησε και δε χόρταινε με τίποτα. Ο πατέρας του, ο Τρίοπας, παρακάλεσε τον Ποσειδώνα να τον σώσει, αλλά δεν εισακούστηκε. Όταν τίποτα πια δεν του απόμενε να καταβροχθίσει, αποφάσισε να πουλήσει την κόρη του, τη Μήστρα. Εκείνη, καθώς ήταν ιέρεια του Ποσειδώνα, ζήτησε τη βοήθειά του και ο θεός της έδωσε το χάρισμα να μεταμορφώνεται σε ζώο. Μ’ αυτόν τον τρόπο ο Ερυσίχθονας πουλούσε κάθε φορά την κόρη του ως «ζώο», που ξαναγύριζε σ’ αυτόν για να πουληθεί ξανά και ξανά μήπως και κάποτε χορτάσει, έως ότου ο βασιλιάς της Κορίνθου Σίσυφος τους αντιλήφθηκε. Ούτε αυτό λοιπόν τον έσωσε. Και ήταν λένε τέτοια η πείνα του, που τελικά, έφαγε τις ίδιες του τις σάρκες.

Πηγή: https://agiotika.blogspot.com/p/blog-page_30.html

η ιστορία των λουλουδιών

μουσική

«Ο Τροβαδούρος» του William Auerbach-Levy (1889-1964)

Στο βαθμό που η ομορφιά εμφανίζεται στο λαϊκό παραμύθι, είναι κυρίως ομορφιά οπτική. Στα παραμύθια της Ανατολής η μουσική και οι μυρωδιές παίζουν πιο σημαντικό αισθητικά ρόλο από ό,τι στην Ευρώπη. […]

Γενικά, πάντως, οι εντυπώσεις από την αίσθητη της γεύσης, της όσφρησης, της αφής και της ακοής είναι σπανιότερες στο παραμύθι από αυτές που προκαλεί η όραση. Το μάτι είναι «το οξύτερο αισθητήριο όργανο» που συνδέεται με τη λογική. Γι’ αυτό πάνω από όλα είναι σωστή η παρατήρηση του αγίου Θωμά του Ακινάτη «sensus ratio quedam est» (που σημαίνει ότι η αίσθηση είναι ένα είδος λογικής, ένα όργανο γνώσης). Η αίσθηση της ακοής, κι ακόμα περισσότερο οι άλλες αισθήσεις, είναι πιο αμυδρή, οδηγεί στο εσωτερικό του ανθρώπου, δηλαδή στο αόρατο, στα βάθη. Ό,τι βλέπουμε είναι κάτι που στέκει καθαρά «μπροστά στα μάτια μας», έξω, στον πραγματικό κόσμο. Επιπλέον, οτιδήποτε ορατό μπορεί να περιγραφεί πιο καθαρά. Τα χρώματα και τα σχήματα περιγράφονται ευκολότερα και σαφέστερα με τις λέξεις από ότι οι ήχοι. «Κόκκινο» ή «μικρό» είναι λέξεις μιας γλώσσας πιο κατανοητής απ’ ότι είναι οι φράσεις «G sharp» ή «ελάσσων κλίμακα». Το παραμύθι επιδιώκει τη σαφήνεια, την καθαρότητα και την ομορφιά. Όσο αφορά τους ήχους και τις οσμές, στα προσκήνιο βρίσκονται κυρίως τα πιο ευχάριστα, όως συμβαίνει και με την ομορφιά όταν πρόκειται για χρώματα και σχήματα, κτίρια και αντικείμενα.

έχω ένα δέντρο μέσα μου

Έχω ένα δέντρο μέσα μου

Που το φυτό του το κουβάλησα απ’ τον ήλιο,

Ψάρια φωτιάς τα φύλλα του λικνίζονται

Σαν τα πουλιά οι καρποί του κελαϊδάνε.

 

Οι ναύτες του διαστημόπλοιου αποβιβαστήκανε

Από πολύ καιρό στο μέσα μου άστρο

Προσταγές διόλου ή καυχησιές, προσευχές τίποτα

Μιλούν τη γλώσσα που έχω ακούσει στα όνειρά μου.

 

Έχω μιαν άσπρη στράτα μέσα μου

Μερμήγκια, μ’ έναν κόκκο στάρι, τη διαβαίνουν

Αμάξια με γιορταστικές φωνές ολόγιομα

Μα η στράτα αυτή δεν είναι για τις νεκροφόρες.

 

Ασάλευτος ο χρόνος μένει μέσα μου

Σαν ένα ευωδιαστό κόκκινο ρόδο

Ας τον λογαριάζουν για Παρασκευή κι αύριο για Σάββατο

Εμένα ας με ξεχνούν, κι αν λίγος ή πολύς μου μένει

Καθόλου δε με μέλλει.

 

Ναζίμ Χικμέτ (2006) ΠΟΙΗΜΑΤΑ. Έκδοση 22η, (σελ. 97). Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα.

οι αντιθέσεις της μέρας

 

 

dowd’s reel