το καρναβάλι των ζώων

εσύ, τί είδους ίχνη αφήνεις πίσω σου;

 

η διεργασία της δημιουργικότητας: αφήγηση

Περίληψη

Το παρακάτω κείμενο εξετάζει τα πλεονεκτήματα της αφήγησης ιστοριών στη θεραπεία, ειδικότερα εάν πρόκειται για θεραπεία που αξιοποιεί τη δημιουργικόητα και την τέχνη. Διερευνεί τον τρόπο με τον οποίο η δημιουργικότητα και η δημιουργική διαδικασία αποτελούν βασικά στοιχεία της αφήγησης και πως – όσο περισσότερο εμπεριέχει κανείς τη δημιουργικότητα – αυξάνεται η δυναμική του πελάτη για μάθηση κι ανάπτυξη. Παρέχονται τρία διαφορετικά παραδείγματα για περιγραφή και σύγκριση, κατά τα οποία διαγράφονται οι διαφορετικοί τρόποι ένταξης της αφήγησης. Τα δύο από αυτά αξιοποιούν την Αφηγηματική Τεχνική Αξιοποίησης των Ζώων (Animal Attribution Story Telling Technique – AASTT) και τη Μέθοδο Απεικόνισης του Εαυτού ως Δέντρο (Tree Theme Method – TTM). Το άρθρο δεν επιχειρεί να καλύψει όλες τις διαστάσεις και δυνατότητες που παρέχει η αφήγηση, αλλά επιχειρεί να επικεντρώσει στους τρόπους με τους οποίους εμπλέκεται η δημιουργικότητα στην αφηγηματική διαδικασία κατά τις θεραπευτικές συνεδρίες, παρέχοντας μία ευρύτερη εστίαση στην έννοια της αφήγησης.

Λέξεις-κλειδιά: δημιουργικότητα, δημιουργική διεργασία, αφήγηση, αφήγημα, Αφηγηματική Τεχνική Αξιοποίησης των Ζώων, Μέθοδος Απεικόνισης του Εαυτού ως Δέντρο.

έργο του Kurt Schwitters

Εισαγωγή

Συχνά, αντιλαμβανόμαστε τη δημιουργικότητα ως ένα ταλέντο με το οποίο γεννιούνται οι λίγοι εκλεκτοί. Πρόκειται για ένα παράξενο και μοναδικό δώρο, στο οποίο κανείς άλλος δε διαθέτει πρόσβαση. Τη δημιουργικότητα, την αντιμετωπίζουμε επίσης συχνά ως εμπορεύσιμο αγαθό, μια επιπλέον μορφή ψυχαγωγίας προκειμένου να προκαλέσει κανείς τις αντιδράσεις ενός κοινού. Η δημιουργικότητα μπορεί να διαδραματίζει ουσιαστικό ρόλο στη ζωή ενός ανθρώπου, καθώς καθίσταται θεμελιώδης στο πως ορίζει ένας άνθρωπος την έννοια του εαυτού του. Και αντιθέτως, μπορεί ν’ αποτελεί κάτι που ένας άλλος άνθρωπος φοβάται. Διότι γι’ αυτόν εκπροσωπεί τον κίνδυνο και την αποτυχία. Ο άλλος αυτός άνθρωπος, ενδέχεται να μην διαθέτει την παραμικρή συναίσθηση των τρόπων με τους οποίους αξιοποιεί τη δημιουργικότητα στη ζωή του ή πως την αντιλαμβάνεται ή την επικοινωνεί.

Η αφήγηση αποτελεί μια πρακτική, η οποία είναι διαχρονική σε όλες τις κουλτούρες και στο χρόνο. Για την ακρίβεια, ορίζει την κουλτούρα και το χρόνο, διότι αποτελεί το μέσο δια του οποίου μαθαίνουμε για την κουλτούρα μας και το παρελθόν. Ο τρόπος με τον οποίο αφηγούμαστε ιστορίες χαρίζει ενορατικότητα στον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον κόσμο γύρω μας, αλλά και τα γεγονότα που έχουμε βιώσει. Αφηγούμαστε τις ιστορίες με μία γλώσσα, η οποία δεν αποτελείται μόνο από λέξεις, αλλά και συγκεκριμένα σύμβολα ή έννοιες αναγνωρίσιμες σε αυτούς που ακούν μια ιστορία (van Nijnatten, 2007). Κάτι τέτοιο μπορεί να συμβεί μόνο εντός του πλαισίου που παρέχει μία συγκεκριμένη χώρα, πόλη, εποχή, γεγονός ή η σχέση ανάμεσα σε δύο ανθρώπους με κοινό τρόπο κατανόησης. Ενδέχεται μάλιστα, η γλώσσα με την οποία αφηγούμαστε μια ιστορία να διαφοροποιείται πολύ ή λίγο, από τον έναν άνθρωπο στον άλλο, ακόμα και αν διαφορετικοί άνθρωποι μοιράζονται κοινές αντιλήψεις.

Επίσης, οι ιστορίες οργανώνονται ή δομούνται με διαφορετικούς τρόπους. Η δυτική κουλτούρα συχνά δομεί τις ιστορίες βάσει μιας ξεκάθαρης γραμμικής εξέλιξης του χρόνου, ενώ άλλες κουλτούρες ενδέχεται να μην ακολουθούν χρονολογική σειρά για τις ιστορίες τους. Η δυτική κουλτούρα επίσης, αντιλαμβάνεται την ιστορία ως ένα σύνολο, εντός του οποίου ένας χαρακτήρας παραμένει ίδιος κατά τη διάρκειά της, ενώ διατρέχει διαφορετικούς τόπους και γεγονότα (van Nijnatten, 2007). Επειδή τα παιδιά διδάσκονται να περιμένουν από τις ιστορίες ν’ ακολουθούν αυτές τις συγκεκριμένες δομές, μαθαίνουν επίσης να ακολουθούν τις ίδιες δομές και οι ζωές και οι ιστορίες τους. Καθώς αυτά τα παιδιά μεγαλώνουν, συνεχίζουν να διδάσκονται ότι υπάρχει η προσδοκία οι ιστορίες αυτές οργανώνονται με συγκεκριμένο τρόπο κι έτσι θα επιχειρήσουν να οργανώσουν τις ζωές τους, τα βιώματά τους και την ταυτότητά τους με παρόμοιο τρόπο. Αν δεν το καταφέρουν, τότε ενδέχεται να αντιλαμβάνονται τους εαυτούς τους ως διαφορετικούς ή να πιστεύουν ότι κάνουν κάποιο λάθος, ανησυχώντας ότι οι άλλοι γύρω τους δεν θα τους καταλάβουν (van Nijnatten, 2007).

Άλλα τυπικά χαρακτηριστικά της αφήγησης στη δυτική κουλτούρα συμπεριλαμβάνουν μια αρχή, μια μέση κι ένα τέλος, καθώς και την ανάγκη για ένα είδος νοήματος ή διδάγματος πίσω από την ιστορία. Αυτό συνομιλεί με την εγγενή τάση μας να δίνουμε ένα νόημα στη ζωή μας ή σχηματοποιεί τόσο αυτή την τάση, όσο και όσα συμβαίνουν εντός της. Οι ιστορίες μπορεί να εστιάζουν σε μια συγκεκριμένη θεματολογία ή ένα συγκεκριμένο συναίσθημα και μπορεί να ειπωθούν με αισιόδοξο ή απαισιόδοξο τρόπο. Υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί τρόποι ν’ αφηγηθεί κανείς μια και μόνο ιστορία. Κατανοώντας τα αυτά, αποκτάμε ένα ισχυρό εργαλείο, το οποίο μπορεί να αξιοποιθεί για να καταλάβουμε τους άλλους ανθρώπους ή τις άλλες κουλτούρες και ν’ αλληλεπιδράσουμε μαζί τους. Η κατανόηση αυτή, μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να μας βοηθήσει να επανεπεξεργαστούμε τους τρόπους με τους οποίους αντιλαμβανόμαστε την ιστορία της ζωής μας.

Τώρα, σίγουρα η δημιουργικότητα παίζει ένα ρόλο στις φανταστικές ιστορίες ή στις ιστορίες που εμπεριέχουν μεταφορές, αλλά αν λάβει κανείς ότι μία και μόνο ιστορία μπορούμε να την αφηγηθούμε με πολλούς διαφορετικούς τρόπους, μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η αφήγηση μιας ιστορίας συνεπάγεται ένα βαθμό δημιουργικότητας. Όταν εναγκαλίζεται κανείς τη δημιουργικότητα, τότε η αφήγηση μπορεί να μετατραπεί σε θεραπευτικό εργαλείο. Η δημιουργική διεργασία της σχηματοποίησης των χαρακτήρων, των τόπων και των γεγονότων επιτρέπει στον αφηγητή να επιλέξει τι θα αποκαλύψει για τους χαρακτήρες, τους τόπους και τα γεγονότα. Του δίνει τη δυνατότητα να αποστασιοποιηθεί από την ιστορία του, εφόσον αφορά μια προσωπική εμπειρία. Η επιλογή να αφηγηθεί κανείς μια ιστορία σε τρίτο αντί για πρώτο πρόσωπο μπορεί να ενισχύει εξίσου αυτή τη διαδικασία αποστασιοποίησης.

Μπορούμε να δούμε τη δημιουργικότητα σαν ένα τρόπο για να κατεβάζει κανείς ιδέες ή σαν ένα τρόπο να παράγει κανείς λύσεις ως προς τις ιδέες αυτές. Η δημιουργική διάσταση της αφήγησης επιτρέπει της επιτρέπει να παραμένει ανοιχτή σε διαφορετικές πιθανότητες, δημιουργώντας ενεργά λύσεις σε προκλήσεις ή προσφέροντας εξηγήσεις για συγκεκριμένες πράξεις. Υπάρχουν πολλοί τρόποι προσέγγισης της αφήγησης εντός ενός θεραπευτικού πλαισίου. Ο θεραπευτής ενδέχεται να επιλέξει να εστιάσει περισσότερο στην αφήγηση των βιωμάτων ενός πελάτη ή σε φανταστικές ιστορίες ή ιστορίες με συμβολική γλώσσα. Όπως και να ‘χει, ο πελάτης θα δώσει ενδείξεις των τρόπων με τους αντιλαμβάνεται τα διαφορετικά ζητήματα και σκέφτεται, οι οποίες ενδέχεται να του προκαλέσουν συγκεκριμένα συναισθήματα. Η ίδια η αφήγηση καθαυτή, προσφέρει μια βάση κατανοητή και δομημένη για τους πελάτες εκείνους που ενδεχομένως αποθαρρύνονται από λιγότερο δομημένες μορφές έκφρασης. Ο θεραπευτής οφείλει να αξιοποιήσει αυτή τη γνώση και να εργαστεί με αφηγηματικές δομές και θεματικές που είναι πολύ οικείες στον πελάτη ή είναι σε θέση να δημιουργήσουν τρόπους που θα διδάξουν τον πελάτη πως θα απομακρυνθεί από το συνηθισμένο τρόπο με τον οποίο αναστοχάζεται ιδέες και βιώματα.

Θα παρουσιάσω τρία παραδείγματα με περιστατικά όπου αξιοποιείται η αφήγηση με θεραπευτικό τρόπο. Τα τρία αυτά παραδείγματα προσφέρουν μόνο μια φευγαλέα αίσθηση των πολλών τρόπων ένταξης της αφήγησης στη θεραπευτική διεργασία. Σε κάθε ένα από τα παραδείγματα αυτά, η αφήγηση αποτελεί την κύρια πρακτική της συνεδρίας, υπάρχουν όμως πολλοί άλλοι τρόποι επίσης όπου η αφήγηση ενδέχεται να ενταχθεί σε μικρότερο βαθμό, συνδυαζόμενη με άλλες τεχνικές οι οποίες αποτελούν ίσως το κύριο πλαίσιο των συνεδριών. Το πρώτο παράδειγμα αφορά την Αφηγηματική Τεχνική Αξιοποίησης των Ζώων ενταγμένη σε ένα πλαίσιο οικογενειακής θεραπείας. Το δεύτερο παράδειγμα αφορά τη Μέθοδο Απεικόνισης του Εαυτού ως Δέντρο, όπως αξιοποιείται στο πλαίσιο συνεδριών εργοθεραπείας. Το τρίτο αποτελεί τους δικούς μου αναστοχασμούς καθώς πειραματίζομαι με τις διατροπικές μεταβιβάσεις γύρω από την αφήγηση.

Αφηγηματική Τεχνική της Αξιοποίησης Ζώων

Η Arad (2004) περιγράφει την Αφηγηματική Τεχνική της Αξιοποίησης Ζώων ως ένα τύπο οικογενειακής παιγνιοθεραπείας. Η οικογενειακή παιγνιοθεραπεία ενδέχεται να συμπεριλαμβάνει τεχνικές όπως οι συνεντεύξεις με μαριονέτες, η αφήγηση και η χρήση παιδικών ζωγραφιών. Η Αφηγηματική Τεχνική Αξιοποίησης Ζώων, στην περίπτωση αυτή, επιτρέπει μεγαλύτερα περιθώρια για φαντασία και δημιουργικότητα, καθώς αποτελεί μια ανοιχτή διαδικασία και δεν αξιοποιεί αντικείμενα, οπότε οι ιδέες προέρχονται αποκλειστικά από τη φαντασία των μελών της οικογένειας.

tránsito: διασχίζοντας σύνορα

Με ελληνικούς υποτίτλους εδώ…

ο μέρμηγκας

οι νόμοι

Εικονογράφηση του Lev Tolmakov (ΕΣΣΔ, 1973)

Ότι τα ζώα παλιά μιλούσαν όπως οι άνθρωποι, το ξέρουν και τα μικρά παιδιά ακόμα. Κι αν έπαψαν να μιλάνε, αυτό έγινε τότε που ο Μεγάλος Θεός, Ίντρα, τα μάζεψε να συζητήσει μαζί τους και να βάλει κάποια τάξη στη γη. Μα ο μεγάλος Ίντρα, μ’ όλη τη θεϊκή του υπομονή, ακούγοντας τις χήνες να λένε όλο βλακείες, τα πουλιά να φλυαρούν αδιάκοπα χωρίς να λένε τίποτα με σημασία, τον τίγρη, την ύαινα και τ’ άλλα αγρίμια να βγάζουν λόγους πολιτικούς, την αλεπού όλο ψευτιές και πονηριές και τα ερπετά όλο γαλιφιές και κολακείες, έχασε την υπομονή του και στο θυμό απάνω, είπε:

— Φτάνει πια! Το θεϊκό χάρισμα του λόγου σας το παίρνω.

Και του θεού τα λόγια δεν είναι σαν τα δικά μας, λόγια του αέρα. Το ‘πε κι έγινε. Κι από τότε τα ζώα δεν μπορούν πια να σκαρώσουν, όσο κι αν προσπαθούν, μια φράση της προκοπής.

Παλιά όμως, τότε που μίλαγαν, και συζητήσεις έκαναν και φιλοσοφίες ανέπτυσσαν και διδασκαλίες παρακολουθούσαν και με δυο λόγια ό,τι κάνουν ακόμα οι άνθρωποι που εξακολουθούν να ‘χουν λαλιά, έκαναν και τα ζώα που μιλούσαν.

Σε μια λοιπόν συνάθροισή τους, είπαν: «Γιατί να υστερούμε εμείς τα ζώα από τους ανθρώπους και να μην έχουμε νόμους; Σε όλα είμαστε ανώτερα. Τρέχει όσο τ’ αγρίμια ο άνθρωπος; Πετάει όπως τα πουλιά ή κολυμπάει σαν τα ψάρια; Κι ακόμα έχει ζεστή προβιά ή πολύχρωμα φτερά ή έστω αστραφτερά λέπια; Είναι ντροπή το πιο άχαρο ζώο, ο άνθρωπος, να ‘χει νόμους κι εμείς με τόσα χαρίσματα να μην έχουμε!»

Συμφώνησαν όλα τα ζώα ότι κάτι τέτοιο είναι ντροπή. Και σκέφτηκαν ότι δεν έπρεπε να χάνουν ούτε στιγμή κι αν είναι δυνατόν αμέσως να φτιάξουν νόμους κι αυτά. Κι ανέθεσαν στη σοφή την Κουκουβάγια να φτιάξει νόμους καλούς και δίκαιους, για να μπει μια τάξη στη ζούγκλα κι όχι να κάνει του κεφαλιού του ο καθένας.

Σαράντα νύχτες η Κουκουβάγια δεν κοιμήθηκε – κι από τότε της έμεινε η συνήθεια – κι έφτιαξε πραγματικά θαυμάσιους νόμους, τόσο που τα ζώα μόλις τους άκουσαν ενθουσιάστηκαν και όλα φώναξαν:

— Μπράβο!

— Είσαι μεγάλος νομοθέτης!

— Ζήτωωω!

Μα ο βαρύς Ελέφας, που πάντα αγαπούσε τη σιγουριά – είναι δα και βραδύνους – μπήκε στη μέση και είπε:

— Καλοί είναι οι νόμοι, αλλά αν δεν είναι γραμμένοι καθαρά, να τους βλέπουν όλοι, είναι άχρηστοι. Καθένας άμα τους παραβαίνει θα λέει: «ο νόμος ήταν έτσι κι όχι όπως τον λες. Εγώ αυτό άκουσα.»

Όλοι συμφώνησαν ότι ο Ελέφας έχει δίκιο. Μα που να βρουν χαρτί τα ζώα στη ζούγκλα να τους γράψουν; Όμως η Αράχνη έσωσε την κατάσταση.

— Θα πλέξω έναν μεγάλο ιστό και κει γράψτε εσείς τους νόμους.

Κι άρχισε ακούραστα σαράντα μέρες να πλέκει έναν θαυμάσιο πυκνό ιστό – μάλιστα από τότε της έμεινε κι όλο πλέκει – όπου μόλις τελείωσε, αμέσως η Κουκουβάγια έγραψε τους νόμους.

Ευτυχισμένα τα ζώα χαίρονταν που απέκτησαν νόμους όπως οι άνθρωποι.

Ο Τίγρης τίναξε χαρούμενα την ουρά του, μα απρόσεχτος όπως ήταν πάντα, έσκισε τον ιστό σε μια του άκρη. Αγανάκτησαν τα ζώα κι έμπηξαν τις φωνές. Μα σαν θύμωσε και μούγκρισε άγρια ο Τίγρης, όλα βιάστηκαν να σωπάσουν. Τότε ξεθάρρεψε και η Ύαινα και κάνοντας τάχα την απρόσεχτη κι αυτή, έσκισε με το πόδι της λίγο απ’ τον αράχνινο ιστό. Μια Μύγα αγαναχτισμένη της φώναξε:

— Πρόσεξε κυρά μου, πατάς το νόμο!

pet shop (το κατοικίδιο)

μάθημα καλής διαγωγής από αρκούδα

«Backyard Bear» της Kendahl Jan Jubb

Προτού ιστορήσουμε αυτό το περιστατικό, να πούμε δυό λόγια για τις συνήθειες της αρκούδας. Κι αυτή, όπως ο άνθρωπος, ξέρει να χαστουκίζει και να φτύνει.

Ο δημοσιογράφος Ογούζ Τοκταμίς, λέει:

«Ο παππούς μου, που είναι από κάποιο χωριό του Γκεντίζ, καθώς δούλευε στο χωράφι του, θέλησε να κάνει την ανάγκη του. Έψαξε και βρήκε κατάλληλο μέρος και για να μη φαίνεται, και για να πλυθεί εύκολα. Ήταν σε συστάδα από δέντρα, κοντά σε μια πηγή. Σε λίγο ακούστηκε ένας θόρυβος, κάτι σαν βηματισμοί. Ανάμεσα απ’ τις ιτιές και τις πυκνές καλαμιές, πρόβαλε μια μεγάλη αρκούδα. Τα χρειάστηκε ο παππούς μου, απ’ το φόβο «του κόπηκαν τα ήπατα…»

Η αρκούδα θέλησε να πιεί νερό απ’ την καθαρή πηγή. Μόλις ακούμπησε το στόμα της στο νερό, τραβήχτηκε μεμιάς. Κάτι της μύριζε άσκημα. Κείνη τη στιγμή έπεσε η ματιά της πάνω στον παππού μου. Καθώς ήταν αυτός καθισμένος ανακούρκουδα, θέλησε να σηκωθεί, δεν τα κατάφερε όμως. Τότε, τον πλησίασε η αρκούδα, στηρίχτηκε όρθια στα πίσω πόδια της, κι αφού τον ζύγισε με τη ματιά της, του άστραψε δυό χαστούκια και τον έφτυσε κατάμουτρα. Και δίχως να πιεί νερό απ’ την πηγή, κουνάμενη-σεινάμενη, έφυγε βαδίζοντας αργά-αργά».

Αζίζ Νεσίν (1979:82-83) Η ΝΟΗΜΟΣΥΝΗ ΤΩΝ ΖΩΩΝ, Εκδόσεις Κέδρος, Αθήνα.

«ισινέ ντα νασινέ…» (ήτανε δεν ήτανε…)

εικονογράφηση της Maryam Muliaee

Κάποτε υπήρχε ένας βασιλιάς. Είχε μια σύζυγο, τη βασίλισσα, κι ένα μοναχοπαίδι, τον γιο του, τον πρίγκιπα. Αλλά η βασίλισσα πέθανε νωρίς και άφησε το βασιλιά στη θλίψη και στο θρήνο που διήρκησε έναν ολόκληρο χρόνο. Ήταν ακριβώς μετά την ιεροτελεστία της ετήσιας γιορτής που ο βασιλιάς βγήκε από το πένθος του και παντρεύτηκε ξανά. Παντρεύτηκε μια χήρα, αριστοκρατικής καταγωγής. Ζούσαν ευτυχισμένα αλλά μια μέρα ο βασιλιάς πέθανε. Τότε, η βασίλισσα άρχισε τις προσπάθειες να πείσει το θετό γιο της να την παντρευτεί αλλά ο νεαρός βασιλιάς δεν ήθελε ούτε καν να το ακούσει αυτό. Τότε η θυμωμένη μητριά του έκανε μάγια και σαν τιμωρία τον μετέτρεψε σε φίδι, το οποίο τριγυρνούσε για τρία καλοκαίρια και τρεις χειμώνες ανάμεσα σε απάτητα και αδιάβατα εδάφη, τρεφόταν με σκουλήκια και γενικά υπέφερε από πείνα. Όταν πέρασαν τα τρία χρόνια, ξανάγινε άνθρωπος. Όμως δεν επέστρεψε σπίτι επειδή φοβόταν ότι θα έπρεπε να παντρευτεί τη μητριά του ή ότι θα ξαναγινόταν φίδι. Έτσι λοιπόν, ξεκίνησε ένα ταξίδι και περιπλανήθηκε αρκετά εδώ κι εκεί μέχρι που έφτασε σε ένα άλλο βασίλειο. Εκεί γνώρισε το βασιλιά και έγινε φίλος του και έπειτα παντρεύτηκε την όμορφη κόρη του. Σύντομα κάνανε δυο παιδιά ένα αγόρι που του έδωσαν το όνομα Pujo (νεοσσός) και ένα κορίτσι που του έδωσαν το όνομα Luludai (λουλούδι). Η μητέρα των παιδιών του και σύζυγός του προσπάθησε να τον πείσει να επισκεφτούν την μητριά του, τη γιαγιά του Pujo και της Luludai. Ο νεαρός βασιλιάς δεν ήθελε, αλλά τελικά υποχώρησε διότι η γυναίκα του τού εξήγησε ότι η μητριά του μπορεί να είχε αλλάξει και να μη σκεφτόταν πλέον το γάμο και εξάλλου και τα παιδιά χρειάζονταν μια καλή γιαγιά. Στο τέλος, με τα πολλά ο βασιλιάς συμφώνησε να πάνε στο κάστρο της μητριάς αλλά αυτός δεν θα έμπαινε, θα περίμενε την γυναίκα του και τα παιδιά. Τους έβαλε να υποσχεθούν ότι δε θα έλεγαν τίποτε γι’ αυτόν και ότι δεν θα τον πρόδιδαν, ότι θα τους περίμενε στο κοντινό δάσος, κι έτσι, ξεκίνησαν. Η μητριά άρχισε να κάνει διάφορες ερωτήσεις για το θετό της γιο, αλλά δε μπορούσε να μάθει τίποτα. Υποσχέθηκε στην εγγονή της ότι θα της έφερνε καταπληκτικά παιχνίδια αν της έλεγε πού βρίσκεται ο πατέρας της, διότι τον είχε επιθυμήσει πολύ. Το κοριτσάκι την εμπιστεύτηκε και της είπε την αλήθεια, βλέπετε δεν ήξερε ότι δεν πρέπει να λέμε την αλήθεια σε πονηρούς ανθρώπους. Τότε η μάγισσα γύρισε προς το δάσος και φώναξε: «κάποτε με μάγια έγινες φίδι για τρία χρόνια, τώρα σε καταριέμαι να μείνεις φίδι για όλη σου τη ζωή». Εκείνη τη στιγμή ο βασιλιάς

Beth Gellert

Εικονογράφηση του John D. Batten, βασισμένη στη συλλογή «Celtic Fairy Tales» του Joseph Jacobs

Ο πρίγκηπας Λιούελιν είχε ένα αγαπημένο κυνηγόσκυλο με το όνομα Γκέλερτ, που του ‘χε χαρίσει ο βασιλιάς και πεθερός του, Ιωάννης. Επρόκειτο για ένα σκυλί ευγενικό σαν το αρνί σαν βρισκόταν στο σπίτι κι άγριο σαν το λιοντάρι κάθε που κυνηγούσε. Μία μέρα λοιπόν, ο Λιούελιν ξεκίνησε να πάει στο κυνήγι και φύσηξε το κυνηγετικό του κέρατο μπροστά από την πύλη του κάστρου. Όλα τ’ άλλα σκυλιά εμφανίστηκαν στο κάλεσμά του, πλην ενός. Κι έτσι ο πρίγκηπας φύσηξε ακόμα πιο δυνατά και κάλεσε το σκύλο με τ’ όνομά του, όμως και πάλι τίποτε. Έτσι έφυγε χωρίς τον Γκέλερτ. Δίχως το καλό του σκυλί, το πιο γρήγορο και το πιο θαρραλέο από κάθε άλλο κυνηγόσκυλο που έχουν δει ποτέ τα μάτια σας, δεν κατάφερε και πολλά εκείνη τη μέρα.

Επέστρεψε στο κάστρο οργισμένος και δεν είχε φτάσει καλά-καλά στην πύλη του, όταν είδε τον Γκέλερτ να ‘ρχεται χοροπηδώντας προς το μέρος του. Σαν όμως το σκυλί στάθηκε μπροστά του, πρόσεξε μ’ έκπληξη τα χείλη και τους κυνόδοντές του να στάζουν αίμα. Τρομαγμένος ο Λιούελιν τραβήχτηκε πίσω κι ο Γκέλερτ με τη σειρά του κούρνιασε μπροστά στα πόδια του, σα να ‘ταν έκπληκτος κι αυτός ή τρομαγμένος με τους τρόπους του αφέντη του.

Τώρα, οφείλω ν’ αναφέρω πως ο πρίγκηπας Λιούελιν είχε έναν μικρό γιο ενός έτους, που συνήθιζε να παίζει με τον Γκέλερτ κι έτσι έξαφνα μια τρομερή σκέψη πέρασε απ’ το μυαλό του και τρέχοντας κατευθύνθηκε στο παιδικό δωμάτιο. Κι όσο πλησίαζε τόσο αυξάνονταν τα αίματα και η ακαταστασία από κάμαρη σε κάμαρη. Βιαστικά όρμησε στο δωμάτιο του παιδιού και βρήκε την κούνια του αναποδογυρισμένη, πασαλειμμένη μ’ αίματα.

ή αλλιώς η τρύπα εντός μας

Ένα παραμύθι των Μάγια με τίτλο «Γιατί Υποφέρει ο Κόσμος», όπως το άκουσα πριν χρόνια:

Ένας άνθρωπος στεκόταν μόνος του, βουτηγμένος στη λύπη. Κι όλα τα ζώα τον πλησίασαν το ένα μετά το άλλο και είπαν: «Δεν θέλουμε να σε βλέπουμε λυπημένο. Πες μας τις επιθυμίες σου κι εμείς θα τις πραγματοποιήσουμε.» Κι έτσι ο άνθρωπος είπε: «Θέλω να έχω καλή όραση.» Και το όρνιο του απάντησε «λάβε τη δική μου». Ο άνθρωπος είπε: «Θέλω να είμαι δυνατός» και ο ιαγουάρος απάντησε «θα γίνεις δυνατός σαν εμένα». Τότε ο άνθρωπος μουρμούρησε «θέλω να γνωρίζω τα μυστικά της Γης». Και το φίδι με τη σειρά του ανταποκρίθηκε: «Εγώ θα στα δείξω.» Κι από ζώο σε ζώο επαναλβανόταν η ίδια ιστορία – ο άνθρωπος ζητούσε και λάμβανε. Η κουκουβάγια που λέτε στάθηκε μπροστά στα άλλα ζώα και δήλωσε «τώρα ο άνθρωπος γνωρίζει τόσα πολλά και μπορεί να κάνει τόσα, αχ τον φοβάμαι». «Άι, μην ανησυχείς!», της απάντησε το ελάφι, «ο άνθρωπος έχει πλέον όλα όσα χρειάζεται, δεν θα ‘ναι πια λυπημένος». Όμως η κουκουβάγια επέμεινε: «Ο άνθρωπος μέσα του κρύβει μια τρύπα και την είδα. Μια τρύπα τόσο βαθιά, όσο και η ίδια η φύση της πείνας. Αυτή η τρύπα ξυπνά τη λύπη μέσα του και τον κάνει να ζητά και να ζητά δίχως τελειωμό. Θα συνεχίσει να παίρνει και να παίρνει, μέχρι που μια μέρα ο Κόσμος θα του πει «ούτε είμαι πλέον, ούτε έχω κάτι παραπάνω να δώσω».»

ο Αυλητής του Χάμελιν

Το έτος 1284 ένας μυστηριώδης άντρας εμφανίστηκε στο Χάμελιν. Φορούσε ένα πολύχρωμο πανωφόρι με έντονα, φωτεινά χρώματα και ισχυριζόταν ότι είναι σε θέση να παγιδεύει ποντίκια. Έτσι, υποσχέθηκε ότι για ένα συγκεκριμένο ποσό θα μπορούσε να ξεκάνει όλα τα ποντίκια και τους αρουραίους της πόλης. Οι πόλιτες συμφώνησαν και δέχτηκαν να πληρώσουν το ποσό. Τότε ο γητευτής των ποντικών έβγαλε μια μικρή φλογέρα από την τσέπη του κι άρχισε να παίζει. Τα ποντίκια και οι αρουραίοι άρχισαν αμέσως να βγαίνουν από τα σπίτια και μαζεύτηκαν γύρω του. Όταν κατάλαβε ότι τα είχε γητέψει όλα, κατευθύνθηκε προς τον ποταμό Βέσερ, σήκωσε τα πατζάκια του παντελονιού του και προχώρησε στο νερό. Τα ζώα τον ακολούθησαν και πνίγηκαν.

Τώρα που οι πολίτες είχαν λυτρωθεί από τη μάστιγα που τους ταλάνιζε, μετάνιωσαν που είχαν υποσχεθεί τόσα πολλά λεφτά σε αντάλλαγμα και χρησιμοποιώντας ένα σωρό δικαιολογίες αρνήθηκαν να τον πληρώσουν.

«μια φορά κι ένα καιρό» – πώς τα παραμύθια διαμορφώνουν τη ζωή μας

Ο Αυλητής του Χάμελιν, σε εικονογράφηση του Patrick Hiatt

Όταν οι κάτοικοι του Χάμελιν αρνήθηκαν να πληρώσουν το ποσό που είχαν υποσχεθεί στον αυλητή, ο τελευταίος οδήγησε τα παιδιά του χωριού μακρυά μαγεύοντάς τα με τη μουσική του. Πρόκειται για ένα κομβικό σημείο αυτής της γνώριμης ιστορίας καθώς μας παρέχει τη δυνατότητα βαθύτερης γνώσης. Πρόκειται ταυτοχρόνως για ένα σχόλιο ως προς τις κοινωνικές αξίες, ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα οικογενειακής τραγωδίας, αλλά και μία περιγραφή προσωπικής ψυχολογίας. Τα λαϊκά παραμύθια αποτελούν μια μορφή λογοτεχνίας που παρέχει συμπυκνωμένη γνώση, όπου με κάθε ανάγνωση αποκτά κανείς πρόσβαση σε όλο και περισσότερη πληροφορία. Αναστοχαζόμενοι τις ιστορίες που ακούσαμε κατά την παιδική μας ηλικία, μπορούμε να μάθουμε πολλά. Το πιο πιθανό είναι ότι μαγικοί χαρακτήρες όπως ο Αυλητής του Χάμελιν, ο βάτραχος που μιλά και η νεράιδα-νονά θα παραμείνουν στη μνήμη μας για μια ολόκληρη ζωή. Οι περιπέτειες που περιγράφονται στις ιστορίες αυτές συχνά αντανακλούν τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουμε στις δικές μας διαδρομές στη ζωή. Ακούγοντας κανείς παραμύθια ανακαλύπτει πλούσια, βαθιά γνώση κάτω από την επιφάνεια. Αποτελούν ξεκάθαρα κάτι παραπάνω από μια απλή μορφή ψυχαγωγίας για παιδιά.

αχ, γιατί;

Την παρακάτω ιστορία την αφηγούνται συχνά στο Θιβέτ:

Κάποτε υπήρχαν δύο αδέρφια. Ο ένας είχε 99 άλογα κι ο άλλος μόνο ένα. Ο φτωχός αδερφός λοιπόν σκεφτόταν «γιατί ο αδερφός μου να μην μου δίνει έστω ένα άλογο ακόμα, να μην στέκεται το δικό μου μονάχο;». Και ο πλούσιος αδερφός με τη σειρά του σκεφτόταν «αχ, αν μου έδινε αυτό το ένα άλογο, θα είχα εκατό, αχ γιατί να μην μου δίνει τ’ άλογό του;»

Πηγή: «Νους, καρδιές και χέρια»

το ερπετό του ουράνιου τόξου: ένας θρύλος

Ο θρύλος που ακολουθεί ανήκει στους Αμπορίτζιν της Αυστραλίας. Όλα ξεκίνησαν με κάτι… φυσαλίδες!

η καμήλα που δακρύζει

Το παρακάτω απόσπασμα προέρχεται από ένα δραματοποιημένο ντοκυμανταίρ του 2004. Πρόκειται για την ιστορία μιας καμήλας στη Μογγολία, η οποία έχοντας ταλαιπωρηθεί με τον τοκετό (στην πρώτη κιόλας γέννα της) αρνείται να θηλάσει το μικρό της. Οι εποχές στη Μογγολία είναι δύσκολες, άνθρωποι και ζώα χρειάζεται να συνεργαστούν στενά για να επιβιώσουν. Για να μην πεθάνει το μικρό, η οικογένεια που φροντίζει την καμήλα απευθύνεται στους Λάμα, αλλά δίχως επιτυχία. Καταλήγουν να απευθυνθούν σε ένα μουσικό της περιοχής, ο οποίος με το έγχορδό του και τη βοήθεια ενός θηλυκού μέλους της οικογένειας ακολουθούν τα βήματα ενός τελετουργικού (hoos), το οποίο αποσκοπεί στη δημιουργία δεσμού ανάμεσα στη μάνα και το μικρό της. Και τα καταφέρνουν: η καμήλα επιτρέπει στο μικρό να θηλάσει, από τα μάτια της κυλούν δάκρυα… Ολόκληρη η ταινία εδώ.

κρυμμένος θησαυρός

Τυχόν αντιστοιχίες με την πραγματικότητα είναι απλή – πλην όμως σημαντική – σύμπτωση!

η γάτα & το δέντρο

ή πως χτίζονται οι σχέσεις…

(Ελληνικοί υπότιτλοι εδώ: http://dotsub.com/view/c5ed00d2-8064-423a-8a35-407d8e082c50)

ο σκύλος που ‘κρυβε μια γάτα μέσα του