You are currently browsing the tag archive for the ‘προφορική αφήγηση’ tag.
Η προφορική ερμηνεία αποτελεί μία ιδιαίτερη μορφή ανθρώπινης ομιλίας. Είναι για την προφορική μας κουλτούρα ότι το διάβασμα για την εγγράματη. Η ανάγνωση δεν είναι ανώτερη της προφορικότητας, όπως και η προφορικότητα δεν είναι ανώτερη της ανάγνωσης. Οι δύο συμπεριφορές διαφοροποιούνται και η κοινωνική τους επίδραση τους διαφέρει. Η σιωπηρή ανάγνωση αποτελεί μια αυστηρά ιδιωτική δραστηριότητα, όπου κατά τη διάρκειά της ο αναγνώστης ή η αναγνώστρια απομακρύνονται από τους ανθρώπους του περιβάλλοντός τους τόσο σε φυσικό, όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο. Η προφορική ερμηνεία λειτουργεί ως μια πανίσχυρη διαδικασία σύνδεσης, όπου κατά τη διάρκειά της οι άνθρωποι συνδέονται αναμεταξύ τους τόσο σε φυσικό, όσο και σε ψυχολογικό επίπεδο.
Στον εγγράματο πολιτισμό μας, η προφορική ερμηνεία αντιμετωπίζεται ως κάτι δευτερεύον και περιθωριακό. Οι μόνες μορφές που θεωρείται ότι διαθέτουν λογοτεχνική δύναμη – παρόμοια με το γραπτό λόγο που αναγιγνώσκεται σιωπηλά – είναι οι απαγγελίες ποιημάτων των ποιητών και οι θεατρικές ερμηνείες των ηθοποιών. Όμως η προφορική ερμηνεία στο πλαίσιο της προφορικής κουλτούρας αναγνωρίζεται ως μια πράξη με ισχύ και για το λόγο αυτό αποτελεί επίσημη διαδικασία. Η επισημότητα αφορά και τις δύο εμπλεκόμενες πλευρές. Ο ρήτορας ή η αφηγήτρια προσπαθεί να ανταποκριθεί σε συγκεκριμένες προσδοκίες του κοινού, ανταλλάσοντας ατάκες μ’ επισημότητα. Το κοινό δείχνει το ενδιαφέρον του μέσω διακριτής συμπεριφοράς: στέκεται σε στάση προσοχής, κάποιες φορές σε απόλυτη σιωπή, αλλά συχνότερα μέσω στερεοτυπικών αποκρίσεων – όπως “Μνήσθητί μου Κύριε!”, “Αλληλούια!” – ή μέσω στερεοτυπικών λέξεων ή αναφωνήσεων: αχ-χα!ή ωωωω! Στις απαγγελίες ποίησης ακούμε τη ρυθμική αναπνοή του κοινού. Στις κωμικές ερμηνείες μοιραζόμαστε το γέλιο.
Η προφορική ερμηνεία αξιοποιεί το χρόνο και το χώρο με ένα ιδιαίτερα χαρακτηριστικό τρόπο. Δημιουργεί το δικό της προσωρινό, φυσικό, πραγματικό χωροχρόνο, μία σφαίρα που εμπεριέχει την ομιλούσα φωνή και τα ώτα των ακουόντων, μια σφαίρα δονήσεων που σε συμπαρασύρουν, μία κοινότητα του σώματος και του νου. Αυτή είναι μάλλον η σφαίρα που κρατά στα χέρια της μία γυναίκα όταν αφηγείται στα παιδιά της το παραμύθι με τις τρεις αρκούδες – ένα περιορισμένο, γαλήνιο, αυστηρά ιδιωτικό γεγονός. Ή ίσως να πρόκειτα για την καπνισμένη σφαίρα που κρατά ο κωμικός καθώς στέκεται όρθιος κι αυτοσχεδιάζει μπροστά στο κοινό του σε ένα μπαρ – μία φαινομενικά ανεπίσημη, πλην όμως έντονη και αυθεντικά διαδραστική στιγμή κάθε φορά που στέφεται μ’ επιτυχία. Θα μπορούσε να είναι μια σφαίρα, που την κρατά ο εκκλησιαστής κηρύτοντας κάτω από μια τέντα, περιγράφοντας για τις φωτιές της κολάσεως – μια σκηνή με κόσμο πολύ και θόρυβο, δομημένη με ιδιαίτερη επισημότητα και ρυθμό. Ή ίσως να πρόκειται για τη σφαίρα που κρατούσαν από κοινού ο Μάρτιν Λούθερ Κινγκ και οι ακροατές του, καθώς ο πρώτος δήλωνε “έχω ένα όνειρο”. Ακόμα και σήμερα, μπορεί κανείς ν’ ακούσει για εκείνο το επίσημο ρητορικό συμβάν – ως απόηχο, σκιά ή ανάμνηση μέσα από ταινίες και ηχητικές καταγραφές. Και σίγουρα θα μπορούσε κανείς ν’ αναπαράγει τις εικόνες των ημερών, αλλά όχι την ίδια τη στιγμή. Κανένα γεγονός δεν μπορεί να επαναληφθεί. Όπως δεν μπορούμε να κολυμπήσουμε στο ίδιο ποτάμι για δεύτερη φορά. Η προφορική ερμηνεία δεν αναπαράγεται. Λαμβάνει χώρα σε ξεχωριστό τόπο και χρόνο: τον κυκλικό χρόνο, το χρόνο των τελετουργιών ή τον ιερό χρόνο. Ο κυκλικός χρόνος είναι ο χτύπος της καρδιάς, ο κύκλος του σώματος, ο κύκλος του φεγγαριού, των εποχών, των χρόνων – είναι ο περιοδικός, μουσικός, ρυθμικός χρόνος, ο χρόνος που χορεύεται. Και αν κανένα γεγονός δεν μπορεί να επαναληφθεί, η τακτική περιοδικότητα αποτελεί την ουσία του κυκλικού χρόνου. Η άνοιξη αυτού του χρόνου δεν είναι όμοια με την άνοιξη του περσινού, αλλά όπως και να ‘χει η άνοιξη επιστρέφει κάθε χρόνο. Μία τελετουργία επαναλαμβάνεται εκ νέου κάθε χρόνο, την ίδια χρονική στιγμή και με τον ίδιο τρόπο. Μία ιστορία την αφηγούμαστε ξανά και ξανά, όμως κάθε αφήγηση αποτελεί ένα νέο συμβάν. Κάθε προφορική ερμηνεία είναι τόσο μοναδική όσο και μια νιφάδα χιονιού, αλλά όπως η νιφάδα αυτή, ουδέποτε μπορεί να επαναληφθεί – παρόλο που η βασική εσωτερική οργανωτική της δομή είναι η ίδια η επανάληψη.
Ο ρυθμός αποτελεί βασικό συστατικό της προφορικής ερμηνείας και τον πετυχαίνει κανείς μέσω της κυκλικότητας, της επανάληψης. Από εδώ και στο εξής θα επαναλαμβάνομαι μιλώντας για το νόημα της επανάληψης. Ένας λόγος που συναντάμε επαναλήψεις συχνά στην προφορική ερμηνεία, είναι λόγω της τάσης για πλεονασμό (όπως και στην καθημερινή ομιλία). Καθώς τα μάτια διαβάζουν, μπορούν να επιστρέψουν σε ένα σημείο, να ξαναδιαβάσουν και να βεβαιωθούν για το νόημα του κείμενου. Έτσι, στη γραφή δε χρειάζεται να πεις κάτι πάνω από μια φορά. Για το λόγο αυτό, εμείς οι συγγραφείς διδασκόμαστε να φοβόμαστε την επανάληψη, να αποφεύγουμε ακόμα και το ενδεχόμενο της επανάληψης. Στην ομιλία όμως, οι λέξεις έρχονται και φεύγουν πολύ γρήγορα, πετούν μακρυά μας με ταχύτητα, είναι φτερωτές. Οι ομιλητές γνωρίζουν καλά ότι ίσως χρειαστεί να προσκαλέσουν ολόκληρο το κοπάδι ξανά και ξανά. Όσοι κι όσες ρητορεύουν, απαγγέλουν, αφηγούνται επαναλαμβάνουν αδιάντροπα το ίδιο πράγμα πολλές φορές, μερικές φορές παραλλάσοντας ελαφρά τις λέξεις, άλλες φορές όχι. Ο πλεονασμός δεν αποτελεί αμαρτία για την προφορική ερμηνεία, όπως ισχύει για τη γραφή. Αποτελεί αξία. Οι ομιλητές χρησιμοποιούν εξίσου την επανάληψη διότι αποτελεί τον ιδανικό τρόπο για να οργανώσουν, να σχηματοποιήσουν, να δομήσουν όσα λένε. Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων τεσσάρων δεκαετιών, πολλοί άνθρωποι από το Ιράκ φεύγουν ως πρόσφυγες. Το 1991, το Βόρειο Ιράκ (Κουρδιστάν) διαχωρίστηκε από το υπόλοιπο Ιράκ. Τα Ηνωμένα Έθνη θεωρούν πλέον το Κουρδιστάν ασφαλή ζώνη. Ως πρόσφυγας πρέπει να προέρχεται κανείς από μια μη ασφαλή περιοχή ή τουλάχιστον να μπορεί να αποδείξει παρόμοια προέλευση, αν θέλει να εμπίπτει στην κατηγορία του πρόσφυγα.
Κατά τη διάρκεια της συνέντευξης για την απονομή ή μη του καθεστώτος πρόσφυγα, ένας αξιωματούχος ελέγχει να δει κατά πόσο έρχεσαι πραγματικά από μια περιοχή που θεωρείται επικίνδυνη. Σε ρωτά μικρολεπτομέρειες για την πόλη από την οποία ισχυρίζεσαι ότι κατάγεσαι και συγκρίνει τις απαντήσεις σου με ένα χάρτη, προκειμένου να επιβεβαιώσει ότι ανταποκρίνονται σε αυτό που βλέπει. Εάν δεν μπορέσεις να αποδείξεις ότι έχεις έρθει από μια μη ασφαλή ζώνη, σε στέλνουν πίσω στην πατρίδα σου.
Πολλοί άνθρωποι δυσκολεύονται να αποδείξουν ότι πραγματικά κινδυνεύουν εκεί που ζούσαν, ακόμα κι αυτό είναι η αλήθεια.
Ακολουθεί λοιπόν η ιστορία κάποιου, τον οποίο μπορούμε να ονομάσουμε M.
Ο M προσπάθησε να καταθέσει τα χαρτιά του για άσυλο σε μία από τις χώρες του Σένγκεν – ας ονομάσουμε τη χώρα αυτή «X». Δε γνώριζε ότι η πόλη από την οποία κατάγονταν θεωρούνταν ότι ανήκει στην ασφαλή ζώνη σύμφωνα με τα Ηνωμένα Έθνη. Περίμενε πέντε ολόκληρα χρόνια για μια θετική απάντηση, αλλά δυστυχώς έπαιρνε τη μία αρνητική απάντηση μετά την άλλη, μέχρι που έλαβε και την τελική απόρριψη από αυτή τη χώρα «X» και επρόκειτο να απελαθεί πίσω στη χώρα καταγωγής του. Εκείνη την εποχή, η χώρα του εξακολουθούσε να κυβερνάται από ένα δικτάτορα. Ως λιποτάκτης, ο επαναπατρισμός του θα σήμαινε τη χειρότερη δυνατή κατάληξη που μπορούσε να φανταστεί. Λίγο καιρό αργότερα, κατάφερε να διασχίσει τα σύνορα της χώρας «X», δίχως νομιμοποιητικά έγγραφα και να περάσει σε άλλη χώρα – ας την ονομάσουμε «XX» – έτσι ώστε να καταθέσει ξανά αίτηση για άσυλο. Από τη στιγμή εκείνη και μετά μεταμορφώθηκε σε έναν άλλο άνθρωπο.
Πριν πάει στην πρώτη συνέντευξη, πέρασε εβδομάδες ολόκληρες με ανθρώπους που προέρχονται από μια μη ασφαλή ζώνη. Ας ονομάσουμε την πόλη αυτή «Ξ». Κατά τη διάρκεια αυτού του διαστήματος, ξεκίνησε να σχεδιάζει ένα χάρτη της πόλης «Ξ», αν και δεν την είχε επισκεφτεί ποτέ του. Ήθελε να γνωρίζει κάθε γωνιά της: τα ονόματα των δρόμων, τα σχολεία, τα πιο σημαντικά κτίρια, ακόμα και τα πιο ασήμαντα. Οι άνθρωποι της πόλης «Ξ» τον δίδαξαν ό,τι γνώριζαν για τον τόπο τους, ενώ παράλληλα του έθεταν ερωτήσεις, ώστε να είναι σίγουροι ότι είχε μάθει τα πάντα για την πόλη τους.
Όταν τελικά ο M πήγε στη συνέντευξη για το άσυλο, ο αξιωματούχος εξεπλάγει ιδιαίτερα, για την ακρίβεια εντυπωσιάστηκε. Ρώτησε διάφορα τον M για τη γεωγραφία της πόλης και συνέκρινε τις απαντήσεις του με ένα χάρτη. Όλες του οι απαντήσεις αποδείκνυαν τέτοια της πόλης «Ξ», λες και την παρατηρούσε κανείς από ψηλά.
Ο αξιωματούχος δε χρειάστηκε πάνω από είκοσι λεπτά για να αποφασίσει θετικά υπέρ της χορήγησης προσφυγικού καθεστώτος προστασίας στον M. Εν τω μεταξύ, χιλιάδες από τους πραγματικούς κατοίκους της πόλης «Ξ», καθώς και άλλων πόλεων εντός της ίδιας μη ασφαλούς ζώνης χρειάστηκαν δέκα με δεκαπέντε χρόνια για να καταφέρουν το ίδιο πράγμα. Επειδή οι απαντήσεις τους αποδείκνυαν γνώση των πόλεών τους από το έδαφος.
Μεγάλωσα σε διαφορετικές γειτονιές, αραβικές και κουρδικές. Μέχρι τα εννιά έζησα σε μια αραβική γειτονιά. Οι άνθρωποι που ζούσαν εκεί, είχαν μετακινηθεί από τα νότια στα βόρεια του Ιράκ, εξαιτίας της στρατιωτικής τους υπηρεσίας.
Στην περιοχή αποτελούσα πάντοτε το μαύρο πρόβατο – συνήθιζαν να με αποκαλούνε Κούρδο υπό τη μορφή προσβολής. Και μπορούσαν να καταλάβουν την κουρδική μου καταγωγή λόγω της προφοράς μου.
Όταν έγινα δέκα, μετακομίσαμε σε μια κουρδική γειτονιά.
Ήμουν ο μοναδικός στη γειτονιά που δε φορούσε τα κουρδικά shirwal (τα παραδοσιακά φαρδιά παντελόνια). Ο μεγαλύτερος φόβος μου πλέον ήταν μήπως αρχίσουν να με αποκαλούν Άραβα, εξαιτίας της αραβικής προφοράς μου κάθε φορά που μιλούσα κουρδικά. Δεν άργησαν να καταλάβουν τι φοβόμουν και σύντομα άρχισαν να με αποκαλούν Άραβα υπό τη μορφή προσβολής. Ήμουν για άλλη μια φορά περιθωριοποιημένος κι αποκλεισμένος. Για ένα παιδί, αυτή η κατάσταση ήταν ιδιαίτερα σκληρή.
Τα παιδιά παίζουν παιχνίδια ανάλογα με τις εποχές. Για παράδειγμα το φθινόπωρο συνηθίζαμε να πετάμε αετούς, γιατί είχαμε αέρα. Αργότερα, όταν ερχόταν το καλοκαίρι, παίζαμε με βόλους. Οι βόλοι και οι συλλογές από κάρτες με καουμπόυδες που βρίσκαμε σε πακέτα από τσίχλες, ήταν πολύ δημοφιλή παιχνίδια μεταξύ των παιδιών. Υπήρχαν κάποια που διέθεταν πολλές κάρτες και ήταν ιδιαίτερα γνωστά ακόμα και πέρα από τα όρια της γειτονιάς τους. Υπήρχαν κι άλλα που ερχόντουσαν να παίξουν και να βάλουν στοιχήματα από πολύ μακρυά και καμμιά φορά έχαναν χιλιάδες κάρτες. Το ίδιο συνέβαινε και με τους βόλους. Υπήρχαν παιδιά που διέθεταν δεκάδες κάλτσες γεμάτες βόλους – όταν γέμιζες την πρώτη σου κάλτσα, ένιωθες σα να είχες γίνει εκατομμυριούχος!
Ήταν εκείνη την περίοδο περίπου που άρχισα να αξιοποιώ όσα είχα διδαχθεί με τον αραβικό τρόπο παιξίματος με βόλους. Τα κουρδόπουλα της γειτονιάς έπαιζαν με τον κουρδικό τρόπο, τοποθετώντας το χέρι τους σε οριζόντια θέση, πράγμα που σε δυσκόλευε να χτυπήσεις το στόχο, όταν υπήρχαν πέτρες ή μικροί λόφοι στο ενδιάμεσο. Έπαιζαν μια κουρδική εκδοχή του παιχνιδιού με βόλους που ονομαζόταν mushien. Το παιχνίδι αυτό ήταν ιδιαίτερα σύνθετο και με πολλούς κανόνες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, για παράδειγμα, δεν επιτρεπόταν να χτυπήσεις τον τελευταίο βόλο, τον οποίο ονομάζαμε “Hajj” (όπως τους προσκυνητές στη Μέκκα). Υπήρχαν και πολλοί άλλοι κανόνες, οι οποίοι δεν σου επέτρεπαν να νιώσεις ελεύθερος και που στην πραγματικότητα επέτρεπαν να κερδίσεις ή να χάσεις μόνο λίγους βόλους κάθε φορά. Επιπλέον, ο πιο σημαντικός βόλος κατασκευαζόταν από πέτρα από τα ίδια τα παιδιά. Μερικές φορές τους έπαιρνε μήνες μέχρι να τον ολοκληρώσουν, χρησιμοποιώντας ένα μικρό σφυρί και ένα κομμάτι χαρτί για να χαρίσουν στο βόλο το τέλειο κυκλικό σχήμα του.
Τους είπα ότι υπήρχε ένα νέο παιχνίδι που το έλεγαν tannab. Το tannab ήταν πολύ ευκολότερο και δεν υπήρχαν σχεδόν καθόλου περιορισμοί, το ρίσκο όμως ήταν πολύ μεγαλύτερο: μπορούσες για παράδειγμα να χάσεις μέχρι πέντε βόλους και να κερδίσεις μέχρι εικοσιπέντε. Τα άλλα αγόρια είχαν γοητευτεί ιδιαίτερα με τις ελευθερίες του παιχνιδιού και τις δυνατότητες κέρδους επίσης. Έτσι αρχίσαμε να παίζουμε. Αξιοποιώντας την κάθετη θέση τοποθέτησης του χεριού, την οποία είχα διδαχθεί στην αραβική γειτονιά, κατάφερα να ξετινάξω ολόκληρο το δρόμο. Στη συνέχεια, τους πούλησα τους βόλους τους. Βρισκόμασταν στην αρχή της δεκαετίας του ’80. Θυμάμαι ότι είχα κερδίσει ένα δηνάριο, το οποίο έδωσα στη μητέρα μου για να μου αγοράσει ένα ζευγάρι κουρδικά shirwal.
Από τότε και στο εξής με αποδέχτηκαν και ουδέποτε με αποκάλεσαν άραβα ξανά.
Το ανέκδοτο αυτό αφορά την κατάσταση της οικογένειάς μου κατά τα τέλη του ’70 και μέχρι τις αρχές του ’80. Η μητέρα μου, αλλά και μια άλλη γυναίκα από τη γειτονιά μας, συνήθιζαν να ελέγχουν συστηματικά τις τιμές του χρυσού σε διαφορετικές χώρες. Μόλις ανακάλυπταν ότι κάπου οι τιμές είχαν πέσει – για παράδειγμα στη Βουλγαρία – πετούσαν μέχρι τον τόπο αυτό, αγοράζαν λίγο χρυσό και τον έφερναν λαθραία στο Ιράκ, όπου η τιμή του χρυσού ήταν υψηλότερη. Αυτός ήταν ο μόνος τρόπος που είχε βρει η μητέρα μου για να κερδίζει χρήματα και να φροντίζει την οικογένειά της με τα οκτώ παιδιά.
Εν τω μεταξύ ο πατέρας μου, ένας καλλιγράφος, για τον οποίο οι απολαύσεις δεν αποτελούσαν άγνωστη λέξη, έπαιρνε μαζί με τους φίλους του ένα λεωφορείο που πηγαινοερχόταν τακτικά από και προς τη Σόφια, για να χαρεί τις διακοπές του και να ξοδέψει το μεγαλύτερο μέρος των χρημάτων που είχε κερδίσει [το προηγούμενο διάστημα]. Όταν τα αδέρφια μου κι εγώ τον ρωτήσαμε μια μέρα πονηρά: «Μα, δεν είναι βαρετό να κάθεσαι για δύο ολόκληρες μέρες σε ένα λεωφορείο μέχρι να φτάσεις εκεί; Γιατί δεν πετάς με αεροπλάνο όπως η μαμά;» – Μου απάντησε «θα ήταν ντροπή να προσπεράσω με τέτοια ταχύτητα όλη αυτή την εκθαμβωτική φύση, δίχως να μπορέσω ν’ αντικρύσω με τα μάτια μου τόση ομορφιά».
Κάθε φορά που η μητέρα μου επέστρεφε από το εξωτερικό, έφερνε στ’ αδέρφια μου κι εμένα κασσέτες. Αυτή ήταν και η μοναδική πρόσβαση που διαθέταμε προς τη δυτική μουσική. Μία από αυτές τις κασσέτες ήταν από το άλμπουμ «Dance Little Lady, Dance» της Tina Charles. Κατά τη διάρκεια των κυρώσεων των Ηνωμένων Εθνών προς το Ιράκ τη δεκαετία του ’90, είχαμε συνήθως ρεύμα μόνο για μια ώρα τη μέρα. Για τις αδερφές μου κι εμένα, αυτή η ώρα ισοδυναμούσε με 3600 δευτερόλεπτα. Από το δωμάτιό μας, με το κασσετόφωνό μας, καπνίζοντας στα κρυφά τσιγάρα, μετρούσαμε τα λεπτά αντίστροφα, ενώ η Αναστασία μας τα άρθροιζε. Ήταν κάτι που επαναλαμβάναμε κάθε μέρα κι αναπτύξαμε τέτοια αίσθηση διάρκειας των κασσετών, μια τόσο απτή αίσθηση των τραγουδιών, που τις περισσότερες φορές καταφέρναμε να τις γυρίζουμε ακριβώς πίσω στην αρχή των τραγουδιών που θέλαμε ν’ ακούσουμε.
Πρόσφατα μια φίλη μου έστειλε το σύνδεσμο για ένα βίντεο από τη Συρία. Το παρακολούθησα με προσοχή, με συγκίνηση μάλλον, και το ένα βίντεο με οδήγησε στο άλλο. Μια σειρά καταγραφές πολιτών (δημοσιογραφία των πολιτών ή αλλιώς συμμετοχική δημοσιογραφία είναι ο επίσημος τίτλος), που εγώ θα ονόμαζα ποίηση, αφηγήματα της ζωής της ίδιας.
Με τον πόλεμο να μαίνεται, οι μόνες εικόνες που φτάνουν στα μάτια μας, οι μόνοι ήχοι, αφορούν βόμβες κι ελεύθερους σκοπευτές, στρατιές προσφύγων που απεγνωσμένα αναζητούν νέο τόπο να σταθούν και να υπάρξουν. Κάπως έτσι όμως ξεχνιέται η ζωή ως είχε, χάνεται η Συρία του παρελθόντος και ίσως μαζί της μια πυξίδα για τη Συρία του μέλλοντος. Έτσι όπως χάθηκε η Καμπούλ με τις τουλίπες στα πάρκα της, το αστικό κέντρο της Βηρυτού προτού μεταβληθεί – μετεμφυλιακά – σε ένα πολιτισμικό θεματικό «πάρκο», οι εικόνες ευημερίας στο Λάγος πριν την επέλαση του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου. Τη θέση τους πήραν εικόνες άνυδρων βομβαρδισμένων τόπων (Καμπούλ), μια τιθασευμένη διαφορετικότητα προσαρμοσμένη στις ανάγκες των τουριστών και των ολίγων εχόντων (Βηρυτός) και ατελείωτες ουρές στους δρόμους για λίγη βενζίνη (Λάγος).
Η ομάδα που έχει καταγράψει τη ζωή των καθημερινών ανθρώπων στη Δαμασκό της Συρίας ονομάζεται Abou Naddara, «άνθρωπος με γυαλιά». Το όνομα αυτό επιλέχθηκε βάσει μιας διαδεδομένης συνήθειας σε πολλές αραβικές πόλεις – εντός και εκτός Συρίας – όπου οι άνθρωποι ταυτίζονται με τα επαγγέλματά τους ή και ονομάζονται βάσει αυτών (όπως ο δικός μας Τσαγκάρης, Παπουτσής, Ραφτόπουλος, Βαπορίδης ή Μυλωνάς κ.ο.κ.). Σε αυτά τα οπτικοακουστικά αφηγήματα δίνεται έμφαση στην καθημερινή ζωή έναντι των επικών, ηρωικών καταγραφώνπου επιζητούν το δράμα προκειμένου να υπάρξουν. Ο φακός στέκεται στις κληματαριές και τα συντριβάνια των κήπων, στα ξεδιπλωμένα υφάσματα και τη σκόνη της μέρας όπως χορεύει στο φως, σε διαφορετικούς τρόπους να διαβείς το κενό, στους ήχους της μουσικής, σε παντζούρια φαγωμένα απ’ το χρόνο. Αυτές δεν είναι οι εικόνες που ορίζουν και τη δική μας ζωή, το δικό μας παρελθόν και παρόν;
Καθώς «περνώ» από τη μία μικρή αφήγηση στην άλλη, παρατηρώ τα βλέμματα των ανθρώπων, μα πάνω απ’ όλα τα χέρια τους. Τα χέρια είναι προέκταση της καρδιάς. Στο έργο τους – είτε πρόκειται για χάδι, είτε για δημιουργία – αποτυπώνεται η ψυχή.
Ελληνικούς υποτίτλους θα βρείτε εδώ.
Ελληνικούς υποτίτλους θα βρείτε εδώ.
Ελληνικούς υποτίτλους θα βρείτε εδώ.
Ελληνικούς υποτίτλους θα βρείτε εδώ. Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »
Με ελληνικούς υποτίτλους εδώ.
«Ελάτε να πούμε για νέους που ψάχνουν να βρουν τη τύχη τους, για νέους που ερωτεύονται και παίζουν μεταξύ τους, αλλά και για μια περιοχή στα βαλτοτόπια της Αγγλίας που οι άνθρωποι προσεύχονται στη Σελήνη για βοήθεια.
«Η τύχη σου είναι ένα δέντρο μονάχο, πάνω στο δέντρο επτά κλαδιά και πάνω στο κάθε κλαδί ένα φύλο που κρέμεται και που ποτέ δεν πέφτει.»
«Ω φωτεινή κυρά της νύχτας, στολίδι του ουρανού.»
«Νομίζω πως πρέπει να έχει μπλέξει με γυναίκα ο αδερφός μας, δεν εξηγείται αλλιώς!»
Αυτά και άλλα, λόγια, πολλά. Ελάτε να τα πούμε και να περάσουμε καλά!»
Στο Συνεργατικό Καφενείο της Ακαδημίας Πλάτωνος, στις 23/1 και ώρα 21:00 αφηγείται παραμύθια ο Ταξιάρχης Μπεληγιάννης.
Περισσότερα εδώ.
«Με λένε Μιχάλη. Γεννήθηκα το 1980 στην Αθήνα, στο «Μητέρα». Οι γονείς μου τότε έμεναν στο Παγκράτι. Μετά τη γέννα μου μετακομίσαμε στα Πατήσια. Οι γονείς μου είναι από τη Νιγηρία. Ο πατέρας μου ήρθε στην Ελλάδα για να σπουδάσει, τη δεκαετία του ΄70. Ύστερα από κάποια χρόνια έφερε και τη μητέρα μου. Από τα παιδικά μου χρόνια δεν θυμάμαι πολλά πράγματα. Στο δημοτικό τα πήγαινα μια χαρά με τα άλλα παιδιά. Μόνο όταν τσακωνόμασταν στο ποδόσφαιρο με στολίζανε με βρισιές του τύπου «αράπης» και τα σχετικά. Ήμουν ο μόνος μαύρος στο σχολείο μου. Θυμάμαι επίσης ένα σκηνικό. Μια μέρα, έπειτα από τσακωμό, κάποια παιδιά με είχαν βάλει στη μέση και με έβριζαν. Τότε ένα παιδί που τον έλεγαν Ηλία όρμησε εναντίον τους για να με υπερασπιστεί. Από τότε γίναμε κολλητοί φίλοι. Τα πρώτα χρόνια στο σπίτι μιλούσαμε νιγηριανά και αγγλικά. Αυτό όμως με εμπόδιζε για τα μαθήματα. Μέχρι που ο δάσκαλος κάλεσε τους γονείς μου και τους είπε ότι έπρεπε να μιλήσουμε ελληνικά στο σπίτι. Με τα χρόνια επικράτησαν τα ελληνικά στο σπίτι μας.
Ελληνικά και hiphop. Από εννέα χρόνων μιλώ μόνο ελληνικά. Μιλώ επίσης άψογα αγγλικά, ενώ τα νιγηριανά τα καταλαβαίνω αλλά δεν τα μιλώ πια. Το πάθος για τη μουσική το «κόλλησα», ίσως, επειδή μεγάλωσα ανάμεσα σε διάφορους γλωσσικούς ήχους. Στο γυμνάσιο παθιάστηκα με τα γκράφιτι, τη hip-hop και τη Dram΄Ν΄ Βase. Είναι χρόνια που περνούν διοργανώνοντας πάρτι και ανταλλάσσοντας κασέτες με τα φιλαράκια. Εκείνη την περίοδο μπήκε έντονα η θρησκεία στη ζωή μου. Μαζί της και η πρώτη υπαρξιακή σύγκρουση. Γιατί η θρησκεία έλεγε «ειρήνη υμίν», ενώ το hip-hop μιλούσε για εξέγερση. Η θρησκεία ήταν ευχή, το hip-hop δράση. Το hip-hop και τα γκράφιτι ήταν για μένα ένα είδος ξεσπάσματος. Τότε, για πρώτη φορά, άρχισα να γράφω στίχους. Έγραφα και για τον ρατσισμό. Ξαφνικά συνειδητοποίησα κάτι που είχα απωθήσει: το χρώμα της επιδερμίδας μου.
Το να είσαι μαύρος. Εγώ είμαι περήφανος που είμαι μαύρος. Το να είσαι μαύρος όμως σημαίνει ότι συναντάς μπροστά σου έναν τοίχο. Σημαίνει ότι πρέπει να ξοδεύεις πολλή ενέργεια για να πείσεις τους γύρω σου ότι δεν είσαι γεννημένος μόνο για να πουλάς CD και να παίξεις μπάσκετ. Ότι μπορείς να γίνεις γιατρός, λογοτέχνης, σχεδιαστής μόδας, οτιδήποτε. Το να είσαι μαύρος σημαίνει ότι ζεις με αυτό το χρώμα, το αναπνέεις, ότι δεν σε αφήνουν ποτέ να νιώσεις αόρατος. Τη μεγαλύτερη έκπληξη την προκαλείς όταν μιλάς ελληνικά χωρίς προφορά. Παθαίνουν πλάκα. Μερικοί κάθονται με το στόμα ανοιχτό και σε κοιτάνε σαν εξωγήινο. Τέλος πάντων…
Ένα καλοκαίρι στη Σύρο. Η ανατροπή στη ζωή μου συνέβη ένα καλοκαίρι στη Σύρο. Μόλις είχα τελειώσει το λύκειο. Ήθελα τότε να μπω στη Σχολή Καλών Τεχνών και άρχισα να κάνω ιδιαίτερα μαθήματα ελευθέρου σχεδίου. Το καλοκαίρι πήγα στη Σύρο για να δουλέψω στο εργαστήριο της δασκάλας μου. Έκανα βόλτα ένα απόγευμα, όταν ξαφνικά μπροστά στα πόδια μου σταμάτησε ένα αστυνομικό τζιπ. Βγήκαν έξω δυο αστυνομικοί και μου ζήτησαν τα χαρτιά. Είχα μαζί μου τη ληξιαρχική πράξη γέννησης. Θεωρούσα ότι ήταν αρκετή, αφού είχα γεννηθεί στην Ελλάδα. Με πήγαν στο Τμήμα. Μου είπαν ότι τα χαρτιά μου είναι ελλιπή.
Ένας από τους αστυνομικούς μού είπε ότι θα με απελάσουν. «Πού θα με απελάσετε;» ρώτησα. «Στα σύνορα και να πας από εκεί που ήρθες», μου απάντησε. «Εγώ δεν ήρθα από πουθενά. Έχω γεννηθεί στην Ελλάδα», είπα. Δεν πήρα απάντηση. Απέλαση, σύνορα, όλα αυτά μου φαίνονταν σαν ταινία. Έφυγε η γη κάτω από τα πόδια μου και είχα κατατρομάξει. Έμεινα εκεί τρεις μέρες, στο σκοτάδι, κοιμόμουν χάμω, σε ένα μικροσκοπικό κελί με δυο Πακιστανούς που δεν μιλούσαν ούτε ελληνικά ούτε αγγλικά. Αυτές οι τρεις μέρες ανέτρεψαν τα πάντα μέσα μου. Με τη μεσολάβηση φίλων και δικηγόρων με άφησαν ελεύθερο. Τότε άρχισαν να με βασανίζουν τα ερωτήματα. Ποιος ήμουν; Τώρα καταλάβαινα γιατί δεν με καλούσαν φαντάρο, όπως συνέβαινε με όλους τους φίλους μου. «Φίλε μου, εσύ είσαι ξένος», έλεγα στον εαυτό μου. Και πάλι δεν ήθελα να το πιστέψω όμως. Σκεφτόμουν ότι οι αστυνομικοί είχαν κάνει λάθος. Ήταν ένας μηχανισμός άμυνας για να μη διαλυθώ.
Τα χαρτιά, τα χαρτιά, τα χαρτιά. Όταν εισέβαλε στη ζωή μου η λέξη χαρτιά και αλλοδαπός όλα καθάρισαν πλέον. Ρώτησα τους υπαλλήλους στον δήμο εάν μπορώ να βγάλω ελληνική ταυτότητα επειδή έχω γεννηθεί εδώ. Μου απάντησαν κοφτά: «όχι». Μετά ήρθαν οι ουρές, οι βεβαιώσεις, τα ένσημα, τα γραφεία, οι υπάλληλοι, η ατελείωτη αναμονή. Και όταν βγαίνει η άδεια παραμονής είναι ληγμένη. Ξανά ουρές, βεβαιώσεις, ένσημα, γραφεία, υπάλληλοι, ατελείωτη αναμονή. Με αυτά θα φας όλη τη ζωή σου. Τα καλύτερα χρόνια σου φεύγουν κυνηγώντας τα χαρτιά. Δεν μπορείς να πας πουθενά. Τα όνειρα για το πανεπιστήμιο τα εγκατέλειψα γιατί κυνηγούσα τα χαρτιά. Με κάλεσαν το 2002 στη Γαλλία για να εκπροσωπήσω την Ελλάδα σε ένα φεστιβάλ θεάτρου δρόμου. Δεν πήγα γιατί δεν είχα χαρτιά. Ήθελα να ανοίξω μια δική μου δουλειά, δεν μπόρεσα γιατί δεν είχα χαρτιά.
Τα ελληνικά είναι η γλώσσα σου…Νιώθεις σιγά σιγά να ανοίγει ένα χαντάκι ανάμεσα σε σένα και στους φίλους σου. Εκείνοι προχωράνε, κυκλοφορούν ελεύθεροι. Αυτό που για σένα αποτελεί ζήτημα ζωής και θανάτου, γι΄ αυτούς είναι ένα τίποτα. Επειδή δεν έχεις κανονικά χαρτιά δεν μπορείς να κάνεις σχέδια για το μέλλον. Σκέψου τι κατάπτωση. Να είσαι είκοσι χρόνων και να μη μπορείς να κάνεις σχέδια για το μέλλον.
Φθείρεσαι ανεπαίσθητα, γίνεσαι μικρός, κλείνεσαι στον εαυτό σου. Πρέπει να προσέχεις πολύ για να μη γίνεις ανθρωπάκι. Για να μη δεις όλους τους γύρω σου ως εν δυνάμει εχθρούς. Ύστερα έρχονται άλλες ερωτήσεις. Τι είσαι; Γεννήθηκες εδώ, τραγουδάς τον εθνικό ύμνο της Ελλάδας, στο σχολείο είπες ποιήματα για την 25η Μαρτίου. Και όμως σε θεωρούν αλλοδαπό. Στη Νιγηρία εσύ δεν έχεις πάει ποτέ. Τα ελληνικά είναι η γλώσσα σου. Τι είσαι λοιπόν; Πρέπει να είσαι τρεις φορές τρελός για να μην τρελαθείς. Πρέπει να παλέψεις με νύχια και με δόντια για να μην αφήσεις την πραγματικότητα να σε ξεκάνει. Τι κάνω αυτή τη στιγμή; Ασχολούμαι πολύ με τη μουσική και με το θέατρο του δρόμου. Τώρα δουλεύω στον «Κοσμοπολιτισμό», ένα πολιτιστικό κέντρο που διοργανώνει και πολλά ενδιαφέροντα event με μετανάστες καλλιτέχνες. Τα χαρτιά; Τα περιμένω ακόμα, εδώ και δυο χρόνια. Το μέλλον; Το μέλλον, φίλε μου, είναι τα όνειρά μου. Αυτά είναι η ασπίδα και η ελευθερία μου…»
Πηγή: http://gazikapllani.blogspot.gr/2007/11/blog-post_30.html
Από το φωτογραφικό αρχείο του Ριζοσπάστη
Δεν γνωριζόμαστε με την κυρά Γιαννούλα και όσα ξέρω για τη ζωή της έχουν φτάσει στην από δω μεριά του δρόμου τυχαία και λόγω της εγγύτητας. Α, και επειδή παρά τα χρόνια που ζει στην πόλη η κυρά Γιαννούλα, έχει φέρει τους ήχους της επαρχίας μαζί της που δεν τους αποχωρίζεται σχεδόν ποτέ: με φωνή βροντερή μιλάει στα παιδιά της το πρωί, μαλώνει ή κανακεύει τη Λούση, το μικρό της σκυλάκι, φωνάζει τη Μαίρη, τη γειτόνισσα της διπλανής πόρτας για τα πρωινά νέα ή πιάνει το τραγούδι όταν έχει τα σεκλέτια της. Έτσι μιλάει αδιακρίτως σε όλους και όλες τις ώρες. Οπότε, κομμάτια της ζωής της γλυστράνε και ξεφεύγουν από το χώρο και τον ιδιωτικό τους χρόνο και σκορπίζονται στη γειτονιά. Έχω γίνει ωτακουστής χωρίς να το θέλω και χωρίς να μπορώ να δω πρόσωπα και να ταιριάξω φωνές, γιατί το μπαλκόνι της δε φαίνεται από τα λουλούδια και τις πρασινάδες. Τις προάλλες για παράδειγμα, είχε μαστόρους από το πρωί. Ξύπνησε νωρίς, ετοίμασε καφέδες και όλη την ώρα ήταν από πάνω τους μήπως και χρειάζονται κάτι να τους φέρει, πριν το μεσημεριανό φαγητό. Και τα ονόματα των μαστόρων έμαθα, και τα χρώματα που έβαψαν, και τα λεφτά που τους πλήρωσε. Σαν να ακούω στιγμιότυπα μιας άλλης ζωής στο ραδιόφωνο. Ώρες – ώρες νοιώθω ότι δε μπορώ να ησυχάσω και να απολαύσω το μπαλκόνι μου, γιατί όλο και θα την ακούσω να πιάνει διπλάσιο χώρο από όσο μας αναλογεί στο στενό δρόμο που ζούμε, και θυμώνω. Μετά της τον παραχωρώ τον χώρο που με πείσμα διεκδικεί γιατί για μένα, από μια άποψη, η κυρά Γιαννούλα είναι η γειτονιά ολόκληρη.
Ούτε προφορική ιστορία είναι, ούτε αφήγηση. Το αναφέρω γιατί σκέφτομαι πόσες μυριάδες, μυριάδες μικρές στιγμές είναι οι ζωές μας. Περαστικές, φευγαλέες, αποσπασματικές, που χάνονται ακαριαία σχεδόν στη λήθη. Ποιος ξέρει ποια θα είναι η δική της εικόνα για τη δική μου ζωή. Τι βλέπει, μιας και το δικό μου μπαλκόνι δεν είναι και τόσο κατάφυτο, τι ακούει, τι καταλαβαίνει, τι ξέρει. Αυτά τα μικρά θραύσματα που μοιάζουν ασύνδετα, δίχως νόημα και ειρμό και όταν πάρει θέση ο άνθρωπος τα βάζει σε μια σειρά και βγάζουν νόημα, για τον ίδιο, τους άλλους, για την ιστορία σπανιότερα. Καθώς αφηγούμαστε ιστορίες και περιστατικά για τη ζωή μας, καθώς ιστορούμε τη ζωή μας και όσα βιώνουμε, νοιώθουμε, και περνάμε κάθε μέρα, σε αγαπημένους και οικείους, γείτονες και φίλους, σπάμε το καρυδότσουφλο και βγάζουμε από μέσα τον καρπό που αλλιώς θα έμενε αθέατος για πάντα. Ποτέ κανείς δε θα μάθαινε Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »
Σημείωση: με υπότιτλους εδώ!
Έχει ειπωθεί ότι η προφορική ιστορία επιτρέπει την ανάδυση της φωνής των «αφανών» στην ευρύτερη κοινωνική συνείδηση, σχηματίζοντας έτσι μια εναλλακτική αντίληψη του κόσμου και της πορείας του. Με την έννοια αυτή αποτελεί μια ριζοσπαστική προσέγγιση της ιστορικότητας.
Η έμφαση στις προφορικές αφηγήσεις δεν αποτελεί καινό υπό τον ήλιο αυτό. Χιλιετηρίδες ολόκληρες η ανθρωπότητα στηρίχθηκε στη μεταβίβαση της γνώσης από στόμα σε στόμα: θεραπευτικές προσεγγίσεις, έπη και μύθοι, μικρές και μεγάλες εξιστορήσεις, τεχνικές εφαρμογές κι ανακαλύψεις – ο κατάλογος είναι μακρύς.
Και κατά μία έννοια έρχεται [η προφορικότητα] τις τελευταίες δεκαετίες να επαναδιεκδικήσει το χώρο που της αναλογεί. Η πλειοψηφία του κόσμου θα αναφωνούσε ίσως εδώ scripta manem («τα γραπτά μένουν» στα λατινικά), υποστηρίζοντας έτσι τη σημασία της γραπτής καταγραφής. Οφείλει όμως να θέσει κανείς το ερώτημα: ποιός καταγράφει; Τί είδους ηγεμονία ορίζει τί αξίζει να καταγραφεί και τι όχι; (Για να είμαστε ακριβείς βέβαια, ένα παρόμοιο ερώτημα οφείλει να θέσει κανείς και ως προς τις προφορικές καταγραφές – ευτυχώς/δυστυχώς δεν υπάρχουν ‘εύκολες’ λύσεις.) Εάν στραφούμε άλλωστε προς τις υπάρχουσες ιστορικές γραπτές καταγραφές, σύντομα θα διαπιστώσουμε ότι η ιστορία – όπως έχει ειπωθεί άλλωστε – γράφεται από τους εκάστοτε νικητές. Οι καταγραφές αυτές ουδέποτε είναι αθώες.
Με εντυπωσίασε πριν χρόνια η ιστορική αφήγηση μιας φίλης Ιρανής ως προς την ιστορία της αρχαίας Ελλάδας έτσι όπως την είχε διδαχθεί η ίδια (βλ. τις μάχες με τους Πέρσες). Τόσο η δική μου αντίληψη, όσο και η δική της ήταν εξίσου δόκιμες και – θα έλεγα – συμπληρωματικές, αλλά κάθε μία εξ αυτών διεκδικούσε την αποκλειστικότητα της ματιάς της. Τίποτε δεν είναι δεδομένο λοιπόν.
Δύσκολα ενσωματώνουμε τις αφηγήσεις (διότι δεν είναι μόνο μία, αλλά πολλαπλές) του Άλλου. Δεν διδασκόμαστε την ομορφιά της σχετικότητας και παράλληλα της μοναδικότητας του βιώματός μας. Κι επειδή τα συμφέροντα πίσω από τη δημιουργία μίας αφηγηματικής «γραμμής» είναι πολλαπλά, κάθε απόπειρα έκφρασης που διαφοροποιείται συνειδητά και με επίγνωση του ρόλου της είναι σημαντική.
Το κίνημα Occupy Wall Street από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, «γέννησε» μεταξύ άλλων κι ένα κίνημα προφορικής καταγραφής: το Occupy Oral History (διότι δύσκολα αποικιοκρατείται ο εκφερόμενος προφορικός λόγος). Μέσα από τις καταγραφές ατομικών βιωμάτων, επιχειρείται να δοθεί χώρος στις φωνές όσων δεν ακούγονται/ ακούστηκαν. Ένας από τους στόχους του εγχειρήματος, είναι η ανάκληση βιωμάτων αντίστασης και διαμαρτυρίας, προκειμένου να μπορέσουν να καταγραφούν οι ανάγκες των ανθρώπων σε συλλογικό επίπεδο και πέρα από τα «φίλτρα» των οργανωμένων θεσμών. Σε τι είδους αφηγήσεις θα μας οδηγήσει η προσπάθεια αυτή μένει να φανεί…
Το απόσπασμα που ακολουθεί αποτελεί τμήμα ενός κειμένου της Άλκης Κυριακίδου-Νέστωρος με τίτλο Ο ΧΡΟΝΟΣ ΤΗΣ ΠΡΟΦΟΡΙΚΗΣ ΙΣΤΟΡΙΑΣ (Mètis. Anthropologie des mondes grecs anciens. Volume 2, n°1, 1987. pp. 177-188). Ολόκληρο το κείμενο θα το βρείτε εδώ: http://www.persee.fr/web/revues/home/prescript/article/metis_1105-2201_1987_num_2_1_88
Ο χρόνος της προφορικής ιστορίας είναι ο χρόνος της μνήμης. Αυτό, πιστεύω, είναι το χαρακτηριστικό της γνώρισμα που τη διαφοροποιεί από την Ιστορία (με την οποία έχουν κοινό προσανατολισμό: το παρελθόν) και από την Εθνογραφία (με την οποία έχουν κοινή τεχνική: την επιτόπια έρευνα).
[…]
Η προφορική ιστορία είναι πρώτα απ’ όλα μια τεχνική: η τεχνική της συνέντευξης. Παίρνουν μέρος δύο άνθρωποι: ο ερωτών και ο ερωτώμενος, ο πληροφορητής. Από την προσωπική σχέση που θα δημιουργηθεί ανάμεσά τους εξαρτάται η ποιότητα του προϊόντος της συνέντευξης, πού είναι η προφορική αφήγηση.
Αυτό είναι το δεύτερο χαρακτηριστικό της προφορικής ιστορίας: ότι δημιουργεί τα δεδομένα της, δεν τα εκμεταλλεύεται απλώς, όπως κάνει λ.χ. η ιστορία με το αρχειακό της υλικό. Η προφορική αφήγηση πού καταγράφεται -σήμερα πια- στο μαγνητόφωνο είναι ένα καινούργιο δεδομένο, το όποιο δημιουργεί ο ερωτώμενος μέ την παρακίνηση του ερωτώντος, του ερευνητή. Η ποιότητα, τώρα, του δεδομένου αυτού, δηλαδή της προφορικής αφήγησης (επιμένω στον όρο αφήγηση – δεν την ονομάζω απλώς προφορική μαρτυρία και θα εξηγήσω το λόγο) – η ποιότητα, λοιπόν, της προφορικής αφήγησης εξαρτάται από τις ικανότητες και τον χαρακτήρα τόσο του πληροφορητή όσο και του ερευνητή. Διαβάστε τη συνέχεια του άρθρου »
annavou1
bediryes
dracoalbus
ίριδα
anni
theovran
vimavima
ΜΥΘΟΠΛΑΣΙΕΣ ΚΙ ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ 